treść strony

Autoprezentacja czy autorefleksja, czyli jak zachęcić studentów do mówienia o sobie

Ostatnimi laty możemy zaobserwować powszechną tendencję do ciągłego komunikowania się za pomocą technologii. Użytkownicy mediów społecznościowych – a wśród nich wielu studentów – bez oporów dzielą się informacjami z życia osobistego. Mimo to zauważamy, że zbudowanie spójnej i klarownej autoprezentacji podczas zajęć na uczelni nastręcza młodym ludziom wielu problemów. O sobie opowiadają bardzo ogólnie i niechętnie lub pomijają najistotniejsze elementy rzetelnej autoprezentacji. Co zaskakujące, wyznają też: „Nikt do tej pory mnie o to nie pytał”. Jak możemy im pomóc lepiej się zaprezentować?

Czym jest autoprezentcja? Powszechnie używany termin „autoprezentacja” jest zaczerpnięty z psychologii i pojawił się w literaturze przedmiotu w latach 60. ubiegłego wieku1. W potocznym rozumieniu jest to proces kierowania i zarządzania wrażeniem, jakie pragniemy wywrzeć na innych, to kreowanie pożądanego wizerunku własnej osoby. Jednak na potrzeby niniejszego artykułu autoprezentację potraktujemy jako wyćwiczoną sprawność językową, niezbędną w wielu sytuacjach społecznych, począwszy od rozmowy towarzyskiej, w której ciekawe przedstawienie samego siebie zwiększa atrakcyjność towarzyską autora wypowiedzi, a skończywszy na rozmowie kwalifikacyjnej u potencjalnego pracodawcy. Udział zarówno w pierwszej, jak i drugiej sytuacji komunikacyjnej – choć ich cele są różne – będzie wymagać wcześniejszego przygotowania poszczególnych elementów autoprezentacji, a nade wszystko – wcześniejszej autorefleksji. Aby wesprzeć w tym naszych uczniów czy studentów podczas zajęć – niezależnie od poziomu językowego grupy i wieku słuchaczy – warto więc podkreślić przydatność i wartość praktyczną dobrze przygotowanej autoprezentacji w komunikacji prywatnej i zawodowej.

Tak rozumiana autoprezentacja zawiera zwykle następujące elementy:

  • dane personalne, wiek, informacje o rodzinie2;
  • zainteresowania i pasje;
  • cechy charakteru, mocne strony;
  • sukcesy, osiągnięcia3;
  • zamierzenia, plany na przyszłość.

Nieodzownym warunkiem powodzenia ćwiczenia jest  stworzenie  przez  nauczyciela  atmosfery  zaufania  i zachęcenie studentów do  autorefleksji  i  poszukiwań  na własny temat. Postawa prowadzącego w dużym stopniu warunkuje udaną autoanalizę uczestników zadania, gdyż będąc refleksyjni, skłaniamy do zastanowienia nad sobą naszych podopiecznych. Współczesny nauczyciel jako refleksyjny praktyk łączy rzetelny warsztat z umiejętnością namysłu w działaniu i nad działaniem. Koncentruje się  na  aktywności  ucznia,  odczytuje  sygnały i sprawnie wprowadza zmiany. Jest otwarty na poglądy, szczery i autentyczny w kontaktach z uczniem (Schön 1983). Omawiane ćwiczenie dotyka obszarów osobistych, a nawet intymnych, łączy się więc z koniecznością stworzenia klimatu zaufania. Architektem zadania jest nauczyciel, to on buduje plan, wskazuje materiały i ich źródła, proponuje rozwiązania, a ostateczną decyzję co do wyboru środków językowych i zakresu informacji pozostawia uczniom.

Wartość autorefleksji

Obecni studenci są zaliczani do generacji Z, zwanej również pokoleniem C (connected). To młodzi urodzeni po 1995 r. Podział na pokolenia, choć często kontestowany jako wątpliwy naukowo, jest szeroko wykorzystywany przez działy marketingu i HR. Wydaje się również bardzo przydatny w pracy nauczyciela, bowiem teraźniejszy dwudziestolatek wymaga zupełnie innego podejścia niż to, które stosowaliśmy w stosunku do studenta  generacji Y. Świadomość tego, kogo uczymy oraz jakie są jego wartości i priorytety, pozwala na dobór odpowiednich narzędzi, ułatwia zrozumienie i stwarza atmosferę akceptacji, tak istotną w procesie dydaktycznym. Młodym   z pokolenia Z przypisuje się następujące cechy4:

  • wychowani są w otoczeniu technologii, żyją w mixed reality5;
  • są pokoleniem multiscreeningowym6;
  • funkcjonują w cyfrowym świecie, ale doceniają doświadczenia i kontakty offline;
  • oczekują  natychmiastowego wyniku;
  • wyrośli w kulturze dostatku i dobrobytu;
  • pracują już w trakcie edukacji szkolnej i uniwersyteckiej (do 75 proc.);
  • zajmuje ich: wolontariat, troska o klimat, działania charytatywne;
  • czas wolny jest świętością;
  • bywają samotnikami, indywidualistami;
  • deklarują istotne wartości: wolność decyzji, autentyzm, pragmatyzm;
  • doceniają autorytety praktyczne7.

Nauczycielowi świadomemu tych podstawowych danych socjodemograficznych łatwiej zachęcić studenta do autorefleksji, która jest pierwszym i kluczowym etapem zbudowania autoprezentacji.

AUTOPREZENTACJA = EFEKT PROCESU SAMOPOZNANIA + ADEKWATNE ŚRODKI JĘZYKOWE

Co ciekawe, dla niektórych studentów budowanie autoprezentacji w języku obcym jest doświadczeniem zupełnie nowym, stwierdzają bowiem, że nie nabyli dotychczas takiej sprawności w języku ojczystym. W większości przypadków zwiększa to ich motywację i zaangażowanie w ćwiczenie.

Autoprezentacja – propozycje ćwiczeń

W podejściu coachingowym do dydaktyki języka obcego przyjmuje się, że uczenie się języka obcego jest elementem rozwoju osobistego jednostki. Poniższe propozycje ćwiczeń wpisują się w ten nurt, skłaniają do autorefleksji, a finalnie budują umiejętność komunikacyjną. Każde  z proponowanych ćwiczeń odnosi się do poszczególnego elementu autoprezentacji.

ĆWICZENIE 1 – MOJE ULUBIONE ZWIERZĘ

(propozycja dla poziomu początkującego i podstawowego)

Polecenie: Przedstaw swoje ulubione zwierzę. Uzasadnij wybór.

  • Jakie jest twoje ulubione zwierzę?
  • Jakie cechy posiada to zwierzę?
  • Czy to również twoje cechy charakteru?
  • Jaki jest jego tryb życia?
  • Czy twój tryb życia jest podobny?

Pomimo pozornej powierzchowności i banalności ćwiczenia okazuje się, że prócz psa i kota w wypowiedziach pojawiają się rzadko  spotykane gatunki zwierząt i, co najistotniejsze z punktu widzenia celowości ćwiczenia, analogiczne cechy osobowościowe8.

ĆWICZENIE 2 – MOJE LOGO

(propozycja dla poziomów wyższych)

Polecenie: Wyobraź sobie, że jesteś  firmą  i  stwórz swoje  logo.   Weź   pod   uwagę   swoje   wartości,  pasje i zainteresowania.

  • Czym chcesz się wyróżnić?
  • Jakie są twoje mocne strony?
  • Jaki kolor najlepiej cię wyraża?
  • Co może być twoim  symbolem?

Logo powinno zawierać elementy graficzne, symbolikę, wybraną kolorystykę i typografię. W zależności od specyfiki grupy, profilu uczelni (ekonomiczna, humanistyczna, artystyczna) oraz indywidualnych preferencji i uzdolnień student wybiera odpowiednią dla siebie formę ćwiczenia; może wybrać istniejące logo lub stworzyć autorskie9. Zaangażowanie w ćwiczenie jest potwierdzeniem, że jeśli uczeń dostrzega korzyść osobistą danego zadania, jego motywacja wzrasta. Ewaluacji ćwiczenia najlepiej dokonać na podstawie indywidualnej prezentacji multimedialnej.

ĆWICZENIE 3 – JA I MÓJ TERMINARZ

(propozycja dla poziomu  początkującego)

Polecenie: Opisz swój terminarz/kalendarz.

  • Co on mówi o właścicielu?
  • Czy posługujesz się terminarzem papierowym? Dlaczego?
  • Jaki jest twój terminarz? (materiał, kolor, marka)
  • Czy posługujesz się terminarzem elektronicznym/ telefonem? Dlaczego?
  • Co zapisujesz w terminarzu? Co twój terminarz mówi o tobie?

Ćwiczenie bardzo dobrze sprawdza się w wersji indywidualnej i en duo, kiedy poprosimy osobę A o scharakteryzowanie osoby B na podstawie jej terminarza.

ĆWICZENIE 4 - JA I MOJA TOREBKA/MÓJ PLECAK

(propozycja dla poziomów wyższych)

Polecenie: Opisz swoją torebkę i jej zawartość.

  • Co mówi o tobie twoja torebka?
  • Jak jest twoja torebka (wielkość, materiał, marka)?
  • Jaka jest zawartość twojej torebki?
  • Jaki jest najcenniejszy przedmiot w twojej torebce?

Podobnie jak poprzednie ćwiczenie, powyższe świetnie sprawdza się tak w wersji indywidualnej, jak i en duo.

ĆWICZENIE 5 – MOJE ZALETY

(propozycja dla poziomu początkującego)

Polecenie: Określ swoją osobowość za pomocą wybranych z listy przymiotników (lista podana przez nauczyciela).

  • Jaki/a jesteś?
  • Jakie są twoje główne zalety?
  • Co cię wyróżnia?
  • Za co się lubisz?
MOJE ZALETY, MOJE WADY

(propozycja dla poziomu podstawowego i wyższych)

Polecenie: Określ swoje mocne strony. Uzasadnij w odniesieniu do życiorysu.

Określ swoje ograniczenia. Uzasadnij w odniesieniu do życiorysu.

  • Jakie są twoje główne zalety?
  • Jaka jest twoja podstawowa wada10?
  • Co cię ogranicza?
  • Czego unikasz?

Walory ćwiczeń z autoprezentacji

Zaproponowane ćwiczenia bazują na słownictwie dotyczącym cech osobowościowych, warto więc zadać pytanie, gdzie poszukiwać źródeł tego specyficznego słownictwa. Najprostszym rozwiązaniem jest podanie przez nauczyciela listy słownikowej, innym – portale HR i portale psychologiczne. Należy zachęcać też studentów, by stawiali pytania dotyczące ich osobowości swojemu najbliższemu otoczeniu, rodzinie, przyjaciołom. Uważny i życzliwy obserwator, członek rodziny lub przyjaciel może podsunąć określenie, którego szukamy. Równie cennym, choć alternatywnym źródłem słownictwa dotyczącego osobowości, są portale astrologiczne. Trudno tu wskazywać ich wartość naukową, natomiast wbrew ironicznym uśmiechom można w nich odnaleźć trafne, indywidualne określenia uzupełniające opis osobowości. Indywidualna autoprezentacja winna przecież wyróżniać się indywidualnym stylem.

Praktyka pokazuje, że odwoływanie się do treści emocjonalnie atrakcyjnych dla ucznia, do treści osobistych jest jednym z najskuteczniejszych narzędzi współczesnej glottodydaktyki. Aby ćwiczenie autoprezentacji nie zostało wypełnione pustymi, skopiowanymi z sieci formułkami, nauczyciel powinien być w stanie wykreować podczas zajęć atmosferę zaufania i akceptacji. Dobierając odpowiednio sformułowane pytania stymulujące autorefleksję, stworzymy przedstawicielom Pokolenia Z tak otwartym i chętnie opisującym swoje życie w mediach społecznościowych – świetne warunki do mówienia o sobie w tzw. realu.

***

Artykuł powstał na bazie materiałów przygotowanych na warsztat przeprowadzony na konferencji naukowo-dydaktycznej „Motywacja  i refleksja w procesie glottodydaktycznym” zorganizowanej przez Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych Uniwersytetu Śląskiego w marcu 2019 r.

Powiązane artykuły