EPOSTL – narzędzie refleksji dla nauczycieli, czyli refleksja oswojona

Pobierz artykuł w pliku PDF

EPOSTL (ang. European Portfolio for Student Teachers of Languages, pol. Europejskie portfolio dla studentów – przyszłych nauczycieli języków) jest praktycznym narzędziem, nierozerwalnie związanym z nauczaniem refleksyjnym i ogólnie rolą refleksji w rozwoju zawodowym nauczycieli. Nazwa EPOSTL, tak jak jej polski odpowiednik jest niezbyt fortunna (wyraz studentów sugeruje tylko przyszłych nauczycieli języków jako grupę docelową) – narzędzie to nie powinno być stosowane tylko przez osoby przygotowujące się do zawodu nauczyciela, jest ono bowiem przydatne nauczycielom bez względu na ich wiek i staż. Przykłady innych krajów, np. Japonii czy Australii, gdzie portfolio zostało zmodyfikowane i dostosowane do lokalnego kontekstu edukacyjnego, zdają się potwierdzać różnorakie możliwości wykorzystania EPOSTL (Newby 2014; Cakir, Balcikanli 2012).

EPOSTL skonstruowany został tak, aby skłaniać nauczycieli do refleksji osobistej i angażować ich w proces refleksji w sposób systematyczny, przemyślany i długotrwały. Struktura EPOSTL jest przejrzysta. Dokument ten składa się z następujących części:

• autoprezentacji – zawierającej pytania, które nauczyciel lub student powinien sobie samodzielnie zadać na początku kursu lub własnej drogi zawodowej; w części tej znaleźć można również uwagi na temat znaczenia refleksji; autoprezentacja spełnia niejako funkcję katalizatora refleksji, ma pomóc zastanowić się nad różnymi aspektami i problemami dotyczącymi nauczania;
• samooceny – w części tej zawarto 195 stwierdzeń (deskryptorów) rozpoczynających się od wyrażenia: Potrafię...; mają one ułatwić nauczycielowi lub studentowi refleksję i samoocenę na różnych etapach kształcenia zawodowego;
• dossier – części zawierającej materiały dokumentujące i potwierdzające postępy zawodowe nauczycieli oraz studentów przygotowujących się do zawodu nauczyciela;
• glosariusza – zbioru najważniejszych terminów użytych w portfolio;
• przewodnika użytkownika – zbioru szczegółowych informacji na temat EPOSTL.

Według twórców tego dokumentu, najistotniejszym elementem EPOSTL jest 195 stwierdzeń (deskryptorów), podzielonych na 7 ogólnych kategorii, które reprezentują dziedziny wymagające od nauczyciela wiedzy, kompetencji i umiejętności podejmowania decyzji dotyczących procesu nauczania. Kategorie te obejmują następujące zagadnienia:

• kontekst nauczania;
• metodologia (metody i techniki nauczania);
• pomoce dydaktyczne;
• planowanie lekcji;
• prowadzenie lekcji;
• samodzielnie uczenie się;
• ocena wyników nauki.
• EPOSTL, czyli oswoić refleksję

Europejskie portfolio dla studentów – przyszłych nauczycieli języków to dokument, który ma ułatwiać nauczycielom refleksję, kontrolę, monitorowanie własnych kompetencji zawodowych i ich ciągły rozwój. To z kolei ma prowadzić do autonomii i pewności w nauczaniu, które wynikają z wysokich kwalifikacji i poczucia wartości w wykonywanym zawodzie. EPOSTL opiera się więc na teorii traktującej rozwój nauczyciela jako proces i zmianę myślenia (podejście refleksyjne). Według propagatorów podejścia refleksyjnego, refleksja jest osądem zawodowym i ma charakter dialogowy (Habernas 1974, za: Brit Fenner 2011:37). Refleksja charakteryzuje się również kilkoma innymi cechami (Kemmis 1985, za: Brit Fenner 2011:38):

• nie jest procesem tylko czysto wewnętrznym, psychologicznym, jest także procesem zorientowanym na działanie i uwarunkowanym historycznie;
• nie jest tylko procesem indywidualnym – podobnie jak język, ma ona charakter społeczny;
• wywodzi się z pewnej filozofii i w konsekwencji wywiera ona wpływ na tę filozofię;
• jest praktyką, która powoduje zmianę lub reorganizację życia społecznego poprzez sposób, w jaki uczestniczymy w komunikacji, proces podejmowania decyzji i działania społecznego.

Takie rozumienie refleksji dało podstawę do stworzenia EPOSTL, czyli narzędzia przeznaczonego dla nauczycieli i studentów uczestniczących w programach kształcenia nauczycieli. Do najważniejszych celów EPOSTL jego twórcy zaliczają:

• umożliwianie rozwoju kompetencji nauczycielskich poprzez systematyczną obserwację, refleksję i ocenę oraz samoocenę: deskryptory ukierunkowują nauczycieli na problemy warte obserwowania i skupiają ich uwagę na najważniejszych aspektach procesu nauczania; deskryptory spełniają też funkcję katalizatora procesu refleksji; stwierdzenia typu Potrafię... planować lekcję, sformułowane w sposób bezpośredni, wywołują w osobie pracującej z portfolio pytanie: Ale czy naprawdę potrafię?;
• promowanie dialogu, dyskusji i współdziałania pomiędzy studentami i nauczycielami oraz wykładowcami, nauczycielami – opiekunami praktyk czy innymi osobami zaangażowanymi w proces kształcenia nauczycieli; jak podkreśla Newby (2014), EPOSTL jest dokumentem wspólnym dla wszystkich nauczycieli, co z kolei daje punkt odniesienia, możliwość uzyskania rzetelnej informacji zwrotnej, a dodatkowo stanowi podstawę do dyskusji i ułatwia współpracę;
• oferowanie pewnego sposobu dokumentowania własnych postępów, co sprzyja rozwojowi kompetencji nauczycielskich w ciągu całej kariery zawodowej, zwiększa kontrolę nauczyciela nad własną wiedzą i przygotowuje go do wykonywania zawodu w różnych kontekstach edukacyjnych;
• umożliwianie rozwoju autonomii i zachowań autonomicznych nauczyciela (Newby 2007, Dirnberger, Weitensfelder 2009, Mehlmauer-Larcher 2009).