Numer: 2018/3
Tematyka: Podnoszenie jakości nauczania i uczenia się języków obcych
Wielu uczniów jest zdolnych i utalentowanych. Proces rozpoznawania ich profili przez nauczycieli to często konieczność wyjścia poza dostarczone informacje (Bruner 1978). Zakładając, że uda nam się tego dokonać, stajemy jako nauczyciele praktycy przed wyzwaniem edukacyjnym polegającym na znalezieniu skutecznych sposobów podsycania tego szczególnego potencjału uczniów i dbania o niego.
Planując działania dydaktyczne, szukamy optymalnych rozwiązań, zadając sobie konkretne pytania: Jak przygotować się do pracy z uczniami zdolnymi? Jakie strategie, techniki i narzędzia mogą nam i uczniom pomóc? Na czym dokładnie ma polegać nasza rola? Niniejszy artykuł stanowi próbę znalezienia aktualnych odpowiedzi na te i podobne pytania nurtujące nauczycieli zainteresowanych procesem kształcenia uczniów zdolnych.
Warunkiem sine qua non jest intensywne, uświadomione zainteresowanie przedmiotem, ciągła potrzeba ćwiczenia w tym umysłu, zupełnie jak fizyczny głód – stwierdza Littlewood (1972:83). Pierwszym krokiem do zbadania stopnia zainteresowania przedmiotem może być bezpośrednia rozmowa z uczniem na temat jego oczekiwań i planów. W ich określeniu pomocne są pytania typu: Dlaczego uczysz się języka obcego/języków obcych? Co to wnosi do twego życia? Co może wnieść w przyszłości? Jest to etap przygotowawczy, który zachęca do przemyślenia zakresu zainteresowań. Jeśli rzeczywiście uczeń widzi lub zobaczy sens w uczeniu się języków obcych, wówczas zacznie w jego umyśle kiełkować i dojrzewać myśl, że języki obce są lub mogą pojawić się w kręgu jego (uświadomionego) zainteresowania. To drugi etap procesu, który można nazwać dojrzewaniem zainteresowania. W jego trakcie pojawiają się przemyślenia prowadzące do zrozumienia istoty zainteresowań, ich głębi i zasadności. Inaczej rzecz ujmując – do znalezienia odpowiedzi na pytanie: Dlaczego warto uczyć się języków obcych? Odkrycie własnej przekonującej odpowiedzi na tak postawione pytanie jest niczym innym jak znalezieniem wystarczającej motywacji, aby przejść do działania. Działanie jest ostatnim, czwartym etapem, polegającym na podjęciu pracy w kierunku rozwoju zainteresowań ucznia, które są, bądź okażą się, jego potencjałem zwanym zdolnościami.
Primum non nocere – jedna z naczelnych zasad stosowanych w medycynie powinna być motywem przewodnim wszelkich działań edukacyjnych. Nie szkodzić to przede wszystkim nie narażać uczniów na ryzyko, że szkoła zniechęci ich do rozwijania indywidualnego potencjału. Interesującym antidotum na tę ewentualność jest zaplanowanie strategii edukacyjnej na trzech poziomach2 sprzyjających uczniom:
Strategie osadzone w tak określonym kontekście opierają się na odmiennych i różnorodnych rodzajach pracy, a nie na tym, by uczeń miał tej pracy więcej. Warto wziąć pod uwagę to, że zadawanie zbyt wielu dodatkowych zadań nie jest odpowiednie – uznawane jest przez uczniów za „zasypywanie” ich obowiązkami, co z kolei może prowadzić do zniechęcenia i obniżenia ich motywacji.
Aby tego uniknąć, należy przede wszystkim sprawdzać przez pewien czas, jaki sposób pracy jest skuteczny dla ucznia, a tym samym stopniowo umożliwić mu znalezienie odpowiedzi na kolejne ważne pytanie: Jak pracować? Najlepiej, żeby uczeń samodzielnie doszedł do wniosków i określił swoje preferencje. Nauczycielowi trudno jednoznacznie założyć, która metoda jest najlepsza dla danego ucznia, gdyż ta sama propozycja pracy dla jednego może okazać się skuteczna, a dla innego ucznia nie.
Wybierając propozycje z bogatej oferty technik i narzędzi pracy z uczniami zdolnymi na lekcjach języka obcego, spróbujemy je przyporządkować do różnych obszarów językowych aktywności komunikacyjnych. Na potrzeby niniejszego artykułu proponujemy podział na te, które można stosować w obrębie rozwoju biegłości w mówieniu, rozwoju biegłości w pisaniu oraz rozwoju różnych umiejętności językowych i pozajęzykowych.
Stopniowe osiąganie biegłości w mówieniu obejmuje następujące umiejętności: rozumienie tekstu mówionego, wypowiedź ustną ciągłą i w interakcji, mediację oraz komunikację niewerbalną. W celu ich doskonalenia proponujemy stosowanie sprawdzonych rozwiązań opisanych w Tab. 1.
Uczniowie zdolni oczekują przede wszystkim oryginalnych i nietuzinkowych propozycji zadań. Ich pełna inwencji i przemyślana postawa wobec przedmiotu zainteresowań jest źródłem inspiracji dla nich samych i dla nauczycieli. Dlatego sprawdzają się podczas zajęć wszelkie metody stymulowania wyobraźni i myślenia twórczego prowadzące do użycia języka w celach niestandardowych.
Tab. 1. Propozycje zadań rozwijających biegłość w mówieniu (oprac.wł.)
Umiejętność pisania obejmuje przede wszystkim tworzenie wypowiedzi pisemnych. W tym miejscu zależy nam szczególnie na podkreśleniu zastosowania jednej, ale kompleksowej techniki twórczej, która nie tylko rozwija typowe sprawności w pisaniu, lecz także może prowadzić do rozwoju umiejętności dialogowych4. Jest to pisanie kreatywne. Stosuje się do niego stymulatory zewnętrzne, które mogą pochodzić z różnych dziedzin zainteresowań artystycznych (sztuka, literatura, muzyka, film) albo są obiektami naturalnymi (kamienie, liście, muszelki i inne). Pełczyńska (2013) przytacza wiele ciekawych przykładów prowadzenia zajęć (w tym pozalekcyjnych w formie kółek zainteresowań) opartych na założeniach tej techniki. Wśród nich oryginalną propozycją wydaje się malowanie przez uczniów obrazów inspirowanych na przykład impresjonizmem francuskim, a następnie ich interpretacja ustna oraz napisanie eseju na temat własnego dzieła malarskiego. Inna propozycja, tym razem z wykorzystaniem obiektów naturalnych, dotyczy refleksyjnego opisu wybranych spontanicznie kamieni (mogą to być także muszelki, liście, gałęzie itp.). Refleksyjny opis jest jednym z najważniejszych postulatów creative writing. Ćwiczenie poprzedzające przeprowadza się za pomocą techniki burzy mózgów, której celem jest znalezienie nietuzinkowych skojarzeń dotyczących kamieni. Z własnego doświadczenia możemy przytoczyć jedną z wypowiedzi pisemnych5 licealisty zainspirowaną przypadkowo wybranym kamieniem. Polecenie dotyczyło napisania tekstu rozpoczynającego się od: „Ten kamień przypomina moje życie, ponieważ…” (Ce caillou ressemble à ma vie parce que…). Z kolei Pełczyńska podaje przykład z zajęć z języka angielskiego, na które uczący się przynieśli kamienie. Następnie mieli napisać o tym, w jaki sposób mogą one przypominać ich matki. Prowadzący zajęcia dopilnował, aby uczący się najpierw wybrali nieświadomie kamienie, nie znając celu ich zastosowania, a dopiero potem objaśnił zadanie. Oto jedna z wypowiedzi pisemnych: The velvet surface of the rock [is] like my mother’s tender and velvet skin. The odour of the stone is fresh and clean. My mom smells the same. When I touch this stone I feel warmth. It is like my mother’s hands: warm and tender (Fearnside 2003, za Pełczyńska 2013:73).
Oprócz użycia języka w celach niestandardowych pisanie kreatywne służy również rozwijaniu sfery afektywnej (emocjonalnej) uczniów dzięki twórczemu wymiarowi proponowanych zadań i ich indywidualizującemu charakterowi.
Uczeń zdolny jest zwykle otwarty na doświadczenia związane z rozwiązywaniem problemów i myśleniem twórczym. Ceni stymulację i dostęp do różnych bodźców, gdyż zadania na nich oparte pobudzają wyobraźnię i sprzyjają rozwojowi samoświadomości. Ponadto właściwie zaproponowane aktywności edukacyjne odpowiadające jego poziomowi i odbywające się w stosownym tempie sprzyjają rozwojowi dyscypliny w uczeniu się. Z tych założeń wynika wybór zadań zaproponowanych w Tab. 2.
Wybierając konkretne propozycje pracy i działań, należy kierować się przede wszystkim zdrowym rozsądkiem i pamiętać, że nie chodzi o liczbę stosowanych technik, lecz o ich rzeczywiste wdrażanie w celu wspierania uczniów.
Skuteczność podejścia zależy przede wszystkim od nauczyciela, który je realizuje. Celowo pomijamy innych aktorów życia szkoły, ponieważ pragniemy podkreślić moc, wysiłek i starania głównych przewodników na edukacyjnej ścieżce ucznia, którymi są właśnie nauczyciele. W wirze niepewności i zmian kreujących rzeczywistość szkolną warto kierować się sprawdzonymi, stałymi zasadami i działać w sposób, na który ma się wpływ: liczyć na siebie. Dotyczyć to jednak powinno tylko nauczyciela, gdyż ucznia zdolnego nie wolno zostawiać samemu sobie, wychodząc z założenia, że „on sobie i tak poradzi”. Uczeń zdolny (tak jak każdy inny uczeń w klasie) wymaga wsparcia, ale charakteryzującego się elastycznością w podejściu. Trzeba zrezygnować z kontroli, która nie funkcjonuje dobrze wobec uczniów zdolnych, gdyż potrzebują swobody w działaniu. Nie mogą być wtłaczani w schemat, nie powinno się narzucać im modelu postępowania. Ponadto nie lubią być informowani o tym, co mają robić, bez wyjaśnienia, dlaczego mają to robić – narzędziem nauczyciela w takich sytuacjach jest cierpliwość. Nauczyciel powinien również być gotowy do twórczej konfrontacji, gdyż wcześniej czy później utalentowani uczniowie zadadzą pytanie, na które nie zna odpowiedzi. Zdaniem psychologów nic się nie stanie, jeśli odpowiemy później (odpowiedź odroczona) lub/i rzucimy wyzwanie uczniowi: może sam jest w stanie znaleźć odpowiedź i przedstawić ją w późniejszym czasie w celu wspólnego omówienia.
Wielu uczniów zdolnych preferuje towarzystwo dorosłych i nie ma w tym nic złego, gdyż zaufanie dorosłego może mieć ogromne znaczenie dla poczucia własnej wartości ucznia. Tym dorosłym może być nauczyciel. W okresie dojrzewania wiele dzieci zaczyna ukrywać swoje zdolności, szczególnie gdy spotykają się z drwiącymi docinkami rówieśników typu „kujon” czy „wszystkowiedzący”. Nauczyciel może pomóc uczniowi czuć się dobrze ze sobą i z innymi bez konieczności rezygnowania z rozwoju uzdolnień.
Zdolności trzeba nie tylko wykrywać, lecz także świadomie o nie dbać, tworząc odpowiednie warunki do ich rozwoju. Duża odpowiedzialność za osiągnięcia ucznia spoczywa przede wszystkim na wspierającym i zaangażowanym podejściu nauczyciela, na tym, „co nauczyciel robi” lub „czego nie robi”, gdyż jest on nadal i długo jeszcze będzie głównym „menedżerem” zmian mającym wpływ na proces edukacyjny (Hattie 2012).
Propozycje zadań rozwijających różne umiejętności językowe i pozajęzykowe (oprac.wł.)
1 Niniejsza propozycja czterech etapów przechodzenia do pracy nad rozwijaniem zdolności językowych ucznia została zainspirowana fazami procesu twórczego, które zaproponował Littlewood (1972:83-84).
2 Te i inne propozycje rozwiązań można znaleźć w opracowanych ramach odniesienia dla polityki edukacyjnej uczniów zdolnych i utalentowanych, wdrożonych w szkołach kanadyjskich w prowincji Alberta: Service des ressources éducatives (2011) Cadre de référence de la Politique des élèves doués et talentueux 2010–2011.
3 Więcej na ten temat można znaleźć w klasycznym opracowaniu: J. Sobańska-Jędrych, B. Karpeta-Peć, M. Torenc, Rozwijanie zdolności językowych na lekcji języka obcego (2013).
4 Szczegółowy opis zastosowania pisania kreatywnego i inspirujące przykłady można znaleźć w pracy Anny Pełczyńskiej pt. Wpływ pisania kreatywnego na rozwój sprawności dialogowych w języku angielskim (2013). Rozprawa jest dostępna on-line w wersji pdf.
5 Oto jedna z wypowiedzi pisemnych (pisownia oryginalna): Ma vie est comme ce caillou parce qu’elle est grise à l’extérieur. Pourtant il n’y a que moi qui le sait à quel point elle est pleine de couleurs à l’intérieur. Elle est remplie d’éclats d’amitiés, de jours ensoleillés, de rêves qui attendent, de … je ne sais pas parfois de quoi d’autres…Un jour je le saurais peut-être ou peut-être pas… Reste avec moi mon caillou. Je prendrai soin de toi comme j’essaie de prendre soin de ma vie.
6 Cenionym opracowaniem szczegółowo przedstawiającym stosowanie otwartych form nauczania na lekcjach języków obcych jest książka pod znamiennym tytułem: Otwarty, aktywny, samodzielny… Alternatywne formy pracy, której autorką jest B. Karpeta-Peć (2009).
7 Niniejsza propozycja została zainspirowana artykułem pt. Godzina Geniuszu – co się stanie, jeśli przez jedną godzinę w tygodniu pozwolimy uczniom zająć się tym, co ich interesuje? (Manthey 2017), który ukazał się na blogu prowadzonym przez Elżbietę Manthey i Wojciecha Musiała, podejmującym tematykę wychowania i edukacji opartych na szacunku i dobrych relacjach, znanym jako JUNIOROWO: www.juniorowo.pl.
8 Na stronie internetowej fr.khanacademy.org/ uczniowie mogą przećwiczyć samodzielnie gramatykę języka angielskiego: pl.khanacademy.org/humanities/grammar. Dla uczniów z klas dwujęzycznych są zasoby w językach obcych z matematyki i chemii oraz innych przedmiotów: fr.khanacademy.org/.
Bibliografia:
3/2018
Dr Eliza Borczyk
Każdy nauczyciel doskonale zdaje sobie sprawę z tego, jak trudno jest przełamać bariery osób uczących się nowego języka. Wyzwanie stanowią nie tylko fonetyka i prozodia, lecz także gramatyka, zwłaszcza te elementy, których nie ma w języku ojczystym uczniów.
3/2018
dr hab. Krystyna Mihułka, prof. UR
Rosnące od lat 60. XX w. i utrzymujące się wciąż zainteresowanie kwalifikacjami zawodowymi nauczyciela i jego kompetencjami uprawniającymi do wykonywania tego zawodu spowodowało jego „odczłowieczenie”. A przecież to właśnie osobowość nauczyciela decyduje często o jego wpływie wychowawczo- -dydaktycznym na uczniów i o tym, czy zostawi ślad w ich pamięci.
3/2018
prof. dr hab. Mieczysław Gajos
Najbardziej rozpoznawalny głos w historii francuskiej piosenki zamilkł 10 października 1963 r. Należał do najznakomitszej pieśniarki paryskiej ulicy, Edith Giovanny Gassion, którą świat poznał i zapamiętał jako Edith Piaf. W tym roku przypada 55. rocznica disparition Paryskiego Wróbelka.
3/2018
dr Małgorzata Krzemińska-Adamek, dr Karolina Kotorowicz-Jasińska
Nie ulega wątpliwości, że słownictwo jest jednym z najważniejszych komponentów kompetencji komunikacyjnej. Jednym z kluczowych czynników wpływających na proces uczenia się leksyki jest częstotliwość występowania słów w języku. Nie tylko determinuje ona stopień trudności słownictwa i jego szeroko pojętą przydatność, lecz także stanowi punkt wyjścia dla nauczycieli i edukatorów decydujących o kształcie sylabusów przedmiotu i doborze odpowiednich technik nauczania. Ponadto różne narzędzia pomiaru oparte na listach częstotliwości dostarczyć mogą przydatnej informacji zwrotnej o aktualnym stanie kompetencji leksykalnej ucznia.
Udostępnij:
