Przeglądaj artykuły opublikowane w JOwS

Dlaczego właśnie ten  aspekt  piosenek  zasługuje  na  szczególną  uwagę?  O czym warto pamiętać, dobierając repertuar i tworząc na jego podstawie ćwiczenia? W niniejszym artykule zaproponowano kilka odpowiedzi na te pytania.

Piosenka jako tekst kultury

Badacze określają tekst kultury jako komunikat utrwalony w przestrzeni (wizualnie, akustycznie czy w inny sposób), którego utrwalenie nie jest zjawiskiem przypadkowym, lecz środkiem koniecznym do świadomego przekazania go przez autora lub inne osoby, oraz który nie wymaga rozszyfrowania (Piatigorski 1975: 115). Przyjmując powyższą definicję  i pamiętając także, że „tekstem kultury mogą być wytwory materialne, zachowania, ale także sposoby organizacji przestrzeni, posługiwania się ciałem, uczenia się itd.” (Rygielska 2015: 31), możemy jednoznacznie stwierdzić, że piosenka jest tekstem kultury, a ponadto ma wielką wartość realio- i kulturoznawczą.

Prezentując piosenkę na zajęciach językowych, zapoznajemy uczniów z wytworem kultury reprezentowanym przez dany język, kształtujemy więc tym samym ich kompetencję interkulturową. Rozumiemy ją jako umiejętność nawiązywania i podtrzymywaniа kontaktu z przedstawicielami innych kultur oraz porozumiewania się w ich obrębie (Myczko 2005: 29). Można odnieść wrażenie, że kompetencja interkulturowa w ostatnich kilkunastu latach została przesunięta na drugi (jeżeli nie na trzeci) plan w nauczaniu języków. Postrzegając skuteczną komunikację w języku obcym jako cel nauczania, metodycy, autorzy podręczników, a wraz z nimi nauczyciele, skupili uwagę na efektywności przekazywania i odbioru informacji w języku obcym. Zapominano w ten sposób, że kompetencja interkulturowa (obok kompetencji językowej) jest niezbędną składową kompetencji komunikacyjnej i że warunkuje ona niezakłócony przebieg komunikacji, w tym również prawidłową interpretację odebranej informacji. Kształtowanie kompetencji interkulturowej wydaje się szczególnie ważne obecnie, kiedy obserwujemy dużą mobilność mieszkańców Europy i świata, a społeczeństwo polskie przestaje być homogeniczne, pojawia się w nim bowiem coraz więcej obcokrajowców, reprezentantów innych kultur, światopoglądów i religii. Zadaniem nauczycieli języków obcych w takiej sytuacji jest przygotowanie uczniów do funkcjonowania w zróżnicowanym społeczeństwie, do szacunku i rozumienia innych kultur oraz do jednoczesnego rozumienia i dostrzegania wartości kultury własnej. Jest to możliwe między innymi dzięki kształtowaniu i rozwijaniu kompetencji interkulturowej.

Piosenki obcojęzyczne wydają się doskonałym materiałem do kształtowania tej kompetencji. Warto jednak pamiętać o odpowiednim doborze materiału i prezentować utwory traktujące o wydarzeniach, zjawiskach i pojęciach ważnych dla danej kultury, stanowiące ilustrację językowego obrazu świata społeczności posługującej się danym językiem oraz odzwierciedlenie jej mentalności.

Dobrą okazją do wykorzystania takich piosenek są lekcje krajoznawcze, których celem, oprócz doskonalenia językowego, jest zapoznanie uczniów z wybranymi aspektami kultury reprezentowanej przez dany język: z tradycjami, historią, geografią kraju, z jego symbolami narodowymi, najważniejszymi zabytkami itd. Piosenki wykorzystywane podczas tego typu zajęć pomagają lepiej zilustrować omawiane zagadnienie, często są również tym elementem, który rodzimi użytkownicy języka nieodłącznie wiążą z danym zjawiskiem. Najlepszy przykład stanowią kolędy – utwory chętnie wykorzystywane przez nauczycieli języków obcych. Z jednej strony, urozmaicają one lekcje i wprowadzają w nastrój świąt Bożego Narodzenia, z drugiej zaś są ważnym elementem kultury dla użytkowników języka, często tym, bez którego trudno im sobie wyobrazić święta.

W niniejszym artykule przedstawiono wykorzystanie piosenek w celach kulturoznawczych przy realizacji tematyki „Miasto”. Jest to doskonała okazja do prezentacji stoli- cy (lub innego ważnego miasta) kraju nauczanego języka – jego symboli, historii, zabytków. Należy przy tym pamiętać, że samo miasto można także rozpatrywać jako tekst kultury. Zazwyczaj metropolie, zwłaszcza stolice, to nie tylko centra polityczne i gospodarcze, ale także ważne ośrodki kulturalne i duchowe. Większość mieszkańców danego obszaru językowego ma do swojej stolicy stosunek emocjonalny, patrzy na nią pod kątem jej historii, skojarzeń funkcjonujących w danej społeczności językowej oraz przez pryzmat jej obrazów, przedstawionych w literaturze i publicystyce.

Miasto jest wdzięcznym i popularnym tematem utworów  muzycznych.  Świadczy o tym wielość piosenek, np.  o Warszawie istnieje ponad sto utworów, o Moskwie – około dwustu. W tak rozległym repertuarze znajdują się piosenki patriotyczne, protest songi, przykłady folkloru miejskiego, utwory liryczne, piosenki tworzone przez wykonawców młodzieżowych – opowiadających o swoim mieście jęzkiem potocznym, nieformalnym, oraz utwory na podstawie wierszy znanych i cenionych poetów. Piosenki te nie tylko opowiadają o miejscach i o dziejach miasta, ale często doskonale odzwierciedlają stosunek mieszkańców do swojej stolicy, jej zabytków i historii. Zapoznanie uczniów z takimi utworami pozwoli, oprócz prezentacji materiału  kulturo-  i realioznawczego, poczuć i zrozumieć atmosferę miasta oraz emocjonalnie zbliżyć się do jego mieszkańców.

Piosenki o mieście jako podstawa ćwiczeń językowych

Jedną z najczęstszych form pracy z piosenką, z powodzeniem stosowaną przez wielu nauczycieli, jest uzupełnianie luk. Nauczyciel usuwa z tekstu wybrane słowa, a zada- niem uczniów jest ich dopisanie w trakcie słuchania utworu. W ten sposób ćwiczymy sprawność słuchania i umiejętność wychwytywania informacji szczegółowych. Dużą korzyść językową przynosi również odwrócenie kolejno- ści wykonywania tego ćwiczenia, tzn. kiedy uczniowie próbują uzupełnić tekst piosenki przed jej wysłuchaniem.

Zadanie: Przeczytaj tekst, uzupełnij brakujące słowa*. Następnie posłuchaj piosenki i sprawdź, czy zadanie zostało wykonane poprawnie.

Warszawo, piękna Warszawo

(słowa: A. Włast, muzyka: Z. Karasiński)

Są stolice większe i bogatsze –_

Ty jednak bliższa jesteś mi Gdy Warszawo na ciebie 1) _____________________

Czuję cię w sercu i we 2) _______________________

Jesteśmy ze sobą razemCiągle razem dzień i 3) _________________________

Zachwycony twoim 4) _________________________

Uśmiechów rzucam ci moc

Warszawo, piękna Warszawo

Ty jesteś miastem rodzinnym mym

Warszawo, moja Warszawo

Poprzez miejski bruk

Słyszę serca twego 5) __________________________

Warszawo, piękna Warszawo

Jestem przy Tobie nocą i 6) _____________________

Nie znajdę lepszej

Chociaż szukałbym nie wiem gdzie.

Ach, bo Warszawo, ja kocham 7) _________________

*Klucz: 1) patrzę; 2) krwi; 3) noc; 4) obrazem; 5) stuk; 6) dniem; 7) cię.

Ćwiczenie to pozwala kształcić umiejętność anty- cypacji, czyli przewidywania zdarzeń na podstawie własnych doświadczeń i odpowiedniej reakcji na te zdarzenia. W komunikacji językowej umiejętność taka odgrywa waż- ną rolę, ponieważ pozwala przewidywać, co może powiedzieć nasz rozmówca i przygotować odpowiednią reakcję.

Umiejętność antycypowania wykorzystujemy także, słucha- jąc tekstu lub czytając go, kiedy przewidujemy, co za chwilę się w nim pojawi. Piosenki znakomicie nadają się do ćwi- czenia tej umiejętności, ponieważ często zawierają utarte, standardowe  zwroty  i wyrażenia, a rytm i rym pomagają domyślić się, jakich słów brakuje. Jednak warunkiem powodzenia w wykonaniu tego ćwiczenia jest odpowiedni dobór luk. Należy usunąć słowa, które stanowią utarte wyrażenia, np. dzień i noc, kocham cię lub te, które stanowią część rymu, np. razem – obrazem, bruk – stuk. Ważnym elementem danego ćwiczenia jest moment samodzielnego sprawdzenia przez uczniów poprawności wykonania zada- nia (podczas odsłuchania piosenki). Pozwala to doskonalić autokorektę, stanowiąc jednocześnie ćwiczenie w słuchaniu ze zrozumieniem

Piosenki o mieście w doskonaleniu sprawności językowych

Odpowiednio dobrane piosenki mogą być wykorzystywane do nauki czytania ze zrozumieniem. Mogą stanowić ciekawą odmianę w stosunku do podręcznikowych czytanek i pozwalają uczniom spojrzeć na piosenkę jak na utwór literacki. Warunkiem takiego użycia tekstów piosenek jest skonstruowanie ćwiczeń na rozumienie tekstu czytanego, np. odpowiedzi na pytania, zadań typu prawda/fałsz, dopasowywanie fragmentów.

Zadanie: Wstaw w odpowiednie miejsca fragmenty tekstu znajdujące się z prawej strony*.

O Warszawie (słowa i muzyka: Kubson)

Sprawność czytania ze zrozumieniem w pracy z piosenką można rozwijać nie tylko z użyciem jej tekstu, ale również za pomocą odpowiednich ćwiczeń przygotowanych na jej podstawie. Dobrym  przykładem  może  być krzyżówka, której hasła stanowi leksyka występująca w tekście piosenki związanej z miastem, np. wieżowce, bramy, zaułki itd. Uczniowie rozwiązując krzyżówkę, utrwalają tę leksykę, ćwicząc jednocześnie czytanie opisów haseł.

Przykład powyższej piosenki  pokazuje,  że  praca z tekstem śpiewanym może być pierwszym krokiem do analizy utworu. Wiele piosenek związanych z miastem zawiera odniesienia do historii i kultury oraz do postaci i zjawisk ważnych dla danej społeczności. Koncentracja uwagi na określonych fragmentach, odpowiednie postawienie akcentów czy sformułowanie właściwych pytań, pozwolą uczniom dostrzec ukryty przekaz, zrozumieć głębszy sens utworu. W przypadku przedstawionej piosenki można zaproponować następujące zadanie:

Zadanie: O czym lub o kim autor myślał, pisząc: najdłuższa rzeka w Polsce; koszmar architektów/ruskiego pochodzenia symbol mojego miasta; spoczywaj w pokoju, jak Ty mam o Warszawie sny?

Należy zaznaczyć, że  jest  to  zadanie  stosunkowo trudne. Dla większości uczniów, nawet na wysokim poziomie znajomości języka, niemożliwe do samodzielne- go wykonania. Stanowi ono jednak dla nauczyciela okazję do przekazania wiedzy kulturowej niedostępnej obcokra- jowcom, jaką w tym przypadku jest stosunek wielu warszawiaków do Pałacu Kultury i Nauki i zapoznania z historią pojawienia się tego budynku w Warszawie czy utwór Czesława Niemena Sen o Warszawie. Przedstawioną piosenkę można wykorzystać zarówno jako materiał stricte językowy, jak i szansę na przybliżenie uczniom nawiązań do kultury.

Piosenki o mieście jako źródło informacji realioznawczych

W określony sposób przyswajamy informacje o mieście, słuchając lub czytając o nim, a nawet oglądając zdjęcia lub filmy,  a zupełnie inaczej wykonując praktyczne zadania   i pracując z materiałami autentycznymi. Stałym elemen- tem zajęć językowych związanych z miastem jest pytanie o drogę lub  wskazywanie  kierunku,  ponieważ  jednym  z głównych celów realizacji tematu „Miasto” jest przygotowanie ucznia do odnalezienia się w obcym mieście, spytanie o drogę w języku obcym, udzielenie obcojęzycznym gościom informacji na temat drogi dokądś czy wskazanie kierunku. Cel ten można osiągnąć przy użyciu materiałów autentycznych: piosenek i map. W każdym języku istnieją piosenki opisujące spacer/wędrówkę po mieście, zawiera- jące nazwy ulic, dzielnic, miejsc i zabytków. W przypadku piosenek o Warszawie są to utwory takie, jak Warszawa zespołu T.Love czy piosenka Kalambury zespołu Pustki.

Uczniowie otrzymawszy fragment mapy, po wysłuchaniu piosenki, muszą zaznaczyć miejsca, o których była mowa w utworze, lub trasę poruszania się bohatera/narratora piosenki. Ćwiczenie to z jednej strony doskonali spraw- ność słuchania, z drugiej – aktywizuje pamięć uczniów, działając na ich wyobraźnię przestrzenną, co może pozwolić lepiej przyswoić nazwy ulic i dać ogólne wyobrażenie o topografii danego miasta.

Piosenki  mogą  stanowić  element  urozmaicają-   cy zajęcia, aktywizujący uczniów, wprowadzający w na- strój miasta, oddający jego atmosferę. Jednak warto pa- miętać, że na podstawie piosenki można zbudować całą lekcję. Odpowiednio dobrany utwór może zarówno stanowić podstawę ćwiczeń językowych, jak i przekazywać treści kulturoznawcze. Ciekawym pomysłem wydaje się wykorzystanie piosenki do zapoznania uczniów z symbolami miasta. W przypadku języka polskiego może to być przedstawienie obcokrajowcom postaci syrenki warszawskiej, np. przy pomocy piosenki Gdy będziesz w Warszawie w wykonaniu Urszuli Dudziak.

Zadanie: Posłuchaj utworu i napisz, jak wygląda Syrenka z piosenki.

Gdy będziesz w Warszawie

(słowa: E. Fiszer, muzyka T. Prejzner)

Pod niebem Warszawy, na fali wiślanej

Pojawia się nocą pół ryby, pół panny

Lśnią gwiazdy i lampy na łusce jej szat

Co noc śpiew syreni tak dźwięczy od lat

Żeglarzom na Wiśle Syrena tak śpiew

I ludziom na piętrach, i ptakom na drzewach

O późnej godzinie od rzeki tchnie wiew

Kochankom na mostach powtarza ten śpiew

Gdy będziesz w Warszawie i Wisła zapluska

Podpłynie Syrena z gwiazdami na łuskach

Choć nocą na moście obejmie cię chłód

Zapłonie ci serce od kilku jej nut.

Na podstawie tego utworu uczniowie mogą dowiedzieć się, jak wygląda symbol stolicy. Jednak praca z piosenką (słuchanie i opis Syreny) jest tylko punktem wyjścia do innych ćwiczeń językowych. Logiczną kontynuacją tego zadania jest praca z tekstem opisującym historię symbolu miasta  lub  przedstawiającym  inne  ciekawe  fakty  z tym symbolem związane. W przypadku warszawskiej Syrenki może być to historia narysowania jej wizerunku przez Pabla Picassa.

Zadanie: Przeczytaj tekst i zdecyduj, czy podane zdania są prawdziwe, czy nie

Pablo Picasso odwiedził Polskę w 1948 r. Ta wypra- wa była zarazem pierwszym w życiu lotem artysty. Od razu zachwyciły go „kubistyczne” widoki, które podziwiał   z okna samolotu. Przewodnikami malarza podczas jego podróży byli Szymon i Helena Syrkusowie, polscy architekci awangardowi. Tworzyli oni wówczas socrealistyczne osiedla dla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Architekci, prywatnie przyjaciele artysty, postanowili zaprezentować mu jedno ze swoich dzieł – nowo powstałe osiedle na Kole. Zwiedzając jedno z pustych jeszcze parterowych mieszkań, kubista pozostawił tam unikatową pamiątkę. Namalowane węglem na ścianie dzieło przed- stawiało prawie dwumetrową postać trzymającej młotek warszawskiej Syrenki… z odkrytym biustem.

Niewiele czasu minęło od powstania malowidła do pojawienia się pierwszych mieszkańców. Małżonkowie Prószyńscy, odbierając klucze do nowego lokum, usłyszeli, że będą mieszkać z dziełem sztuki, a ich obowiązkiem jest chronienie go przed zniszczeniem. Wkrótce jednak okazało się, że ich rola nie kończy się na pilnowaniu Syrenki. Do mieszkania na Kole zaczęły zjeżdżać się wycieczki zagraniczne, grupy szkolne i delegacje rządowe. Zdarzały się dni, kiedy dom odwiedzało nawet 400 osób. Początkowo właściciele mieszkania byli dumni ze sławnego rysunku: chętnie o nim rozprawiali i prowadzili księgę gości. Szybko jednak zmęczyło ich ciągłe zamieszanie i hałas, dlatego zwrócili się z prośbą o zamianę mieszkania. Odmówiono im, zdecydowali się więc na podjęcie radykalniejszych kroków – postanowili usunąć Syrenkę ze ściany. „Rany! – powiedział jeden z malarzy. – Kto to pani zrobił?! Mój szwagier lepiej by to namalował…”. Po czym wykonał kilka ruchów pędzlem, na zawsze zakrywając dzieło Picassa. Na podstawie materiałów ze strony: www.wikipedia.pl.

Ostatnim punktem  tej  lekcji  jest  ułożenie  puzzli  z podobiznami warszawskiej Syrenki. Dzięki temu uczniowie będą mieli okazję zapoznać się z wizerunkiem herbu miasta w jego różnych odsłonach.

Wybierając piosenki, nauczyciel często czuje się ograniczony poziomem trudności językowej utworów, występowaniem w tekście utworu nieodpowiedniej lek- syki lub błędnych form gramatycznych. Stosując piosenki, warto pamiętać, że nie musimy prezentować uczniom całego tekstu, można się skupić jedynie na fragmencie, jednej zwrotce czy refrenie. Czasami, wykorzystując piosenkę, w ogóle można zrezygnować z pracy z tekstem na rzecz pracy z wideoklipem. To materiał wizualny może być podstawą ćwiczeń językowych. Jak pokazują przedsta- wione wyżej przykłady, piosenka to tylko pierwszy krok, zawarte w niej informacje, nawiązania kulturowe, odniesienia do historii czy geografii mogą być impulsem do wie- lu ćwiczeń. To od nauczyciela zależy, na czym skupi uwa- gę uczniów i które wątki zawarte w utworze zdecyduje się rozwinąć.

Podany przykład pokazuje, że piosenka może sta- nowić punkt wyjścia i inspirację dla całej lekcji, której głównym celem jest przekazanie wiedzy kulturoznawczej. Lekcji, podczas której uczniowie mają okazję doskonalić wszystkie sprawności językowe. Wykorzystanie muzyki i obrazu (puzzle) sprawi, że informacje kulturoznawcze zostaną lepiej zapamiętane, a cała lekcja będzie kojarzona przez uczniów bardziej z zabawą niż z nauką języka.

Przedstawione przykłady dotyczą piosenek o Warszawie, jednak o każdej  stolicy  można  znaleźć utwory, w tekście których (lub w wideoklipie) będą zawarte symbole miasta, najważniejsze punkty, zabytki, miejsca znane i lubiane przez mieszkańców i odwiedzane przez większość turystów. W każdym języku funkcjonują piosenki wyrażające emocjonalny stosunek do stolicy,  opisujące jej piękno, oddające jej atmosferę, mówiące o jej historii   i dziejach jej mieszkańców. Jest to niezastąpiony materiał do wprowadzania wiadomości realioznawczych i do poszerzania wiedzy ogólnej uczniów.

BIBLIOGRAFIA:

• Myczko, K. (2005), Kompetencja interkulturowa jako cel kształcenia językowego, [w:] M. Mackiewicz (red.), Dydaktyka języków obcych a kompetencja kulturowa i komunikacja interkul- turowa, Poznań: Wyższa Szkoła Bankowa, s. 27–35.
• Piatigorski, A. (1975), O możliwościach analizy tekstu jako pewnego typu sygnału, [w:] E. Janus, M. R. Mayenowa (wybór i oprac.), Semiotyka kultury, Warszawa: PIW, s. 115–116.
• Rygielska, M. (2015), O tekście kultury, [w:] „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej”, nr 1 (22), s. 27–43.
• Syrenka (rysunek Pabla Picassa) pl.wikipedia.org/wiki/Sy- renka_(rysunek_Pabla_ Picassa), [dostęp: 13.11.2019].