Przeglądaj artykuły opublikowane w JOwS

treść strony

„Totalne dyktando” z języka rosyjskiego

„Totalne dyktando” — i wszystko jasne. Nie dość, że odstraszające słowo „dyktando”, to jeszcze totalne! Brzmi groźnie. A jednak to przedsięwzięcie wpisuje się w zasadniczo szerszy paradygmat celów. Jest ono formą, która ma nie tylko sprawdzić swoiste, czysto językowe umiejętności, ale też oswoić i zachęcić do zbliżenia kulturowego, a zarazem odczarować „strasznego rosyjskiego niedźwiedzia”. Czyni to z powodzeniem, umożliwiając uczestnikom kontakt z językiem i kulturą rosyjską.

Dyktando – ćwiczenie ortograficzne polegające na zapisywaniu dyktowanego tekstu. Taką definicję podaje Słownik Języka Polskiego. Dyktanda służą jednak różnym celom: sprawdzeniu stopnia opanowania reguł ortograficznych i interpunkcyjnych, utrwaleniu nawyków poprawnego pisania w zakresie norm językowych, weryfikacji błędów i wskazaniu obszarów wymagających poprawy. Co ciekawe, w Rosji słowo „dyktando” (диктант) ma szerszy zakres znaczeniowy. Może być również formą sprawdzenia wiedzy z danej dziedziny, np.: „Большой этнографический диктант” ocenia poziom wiedzy etnograficznej społeczeństwa o narodach zamieszkałych w Rosji. Oto przykład pytania z 2020 r. (z Międzynarodowego Dyktanda Etnograficznego, którego uczestnikiem mógł być każdy bez ograniczeń):

В Россию на постоянное и временное жительство ежегодно приезжает около полумиллиона человек из более 100 государств. Ниже перечислены страны, из которых люди приезжают в Россию чаще. Из них на три страны приходится половина приезжающих. Какие это страны?
a. Украина, Узбекистан, Казахстан
b. Таджикистан, Армения, Киргизия
c. Молдавия, Азербайджан, Белоруссия
[Do Rosji na stałe lub czasowo przyjeżdża corocznie półtora miliona ludzi z ponad 100 państw. Poniżej wymienione są kraje, z których przyjeżdża najwięcej osób. Połowa przyjezdnych rozkłada się na trzy państwa. Jakie? a. Ukraina, Uzbekistan, Kazachstan; b. Tadżykistan, Armenia, Kirgizja; c. Mołdawia, Azerbejdżan, Białoruś.]

Innym przykładem jest „Географический диктант” – test wiedzy z geografii Rosji. Oto jedno z pytań z 2018 r.:

В каком российском озере не водится нерпа?
a. Ладожское
b. Чудское
c. Байкал
d. Каспийское море
[Jaką nazwę nosi rosyjskie jezioro, w którym nie występuje nerpa? a. Ładoga; b. Pejpus; c. Bajkał; d. Morze Kaspijskie.]

Dalej można wymienić: „Правовой диктант” – test wiedzy o prawoznawstwie; „Экологический диктант” – test znajomości zagadnień z ekologii; „Пушкинский диктант” – sprawdzian wiedzy na temat życia i twórczości Aleksandra Puszkina (Александра Пушкина). Oto przykład pytania z 2021 r. z tego ostatniego:

Александр Сергеевич Пушкин родился 26 мая 1799 года в Москве. Почему мы празднуем день его рождения 6 июня?
[Aleksander Puszkin urodził się 26 maja 1799 r. w Moskwie. Dlaczego obchodzimy jego urodziny 6 czerwca?]

Największą popularnością od lat cieszy się jednak „Totalne dyktando” („Тотальный диктант”). To międzynarodowa społeczno-edukacyjna akcja, podczas której wszyscy chętni w tym samym czasie na całym świecie piszą dyktando po rosyjsku. Akcja odbywa się od 2011 r., a jej pomysłodawcami byli filolodzy z Uniwersytetu w Nowosybirsku. W Łodzi akcja pierwszy raz odbyła się w 2019 r., a jej organizatorem zostałem ja – nauczyciel i wykładowca akademicki języka rosyjskiego.
Idea organizowania dyktanda w Łodzi zrodziła się podczas mojego udziału w V Międzynarodowym Forum Pedagogicznym w Soczi, w czasie którego wygłosiłem referat na temat innowacyjności w nauczaniu języka rosyjskiego w Polsce. W konferencji brali udział również organizatorzy „Totalnego dyktanda”. I to właśnie po spotkaniu z nimi zdecydowałem się na organizację przedsięwzięcia w swoim rodzinnym mieście.

Akcja odbyła się w Szkole Podstawowej nr 29 i zgromadziła 30 osób. Wśród nich byli uczniowie, studenci, a także czynni zawodowo pasjonaci języka rosyjskiego. Autorem dyktanda był pisarz i literaturoznawca – Paweł Basiński (Павел Басинский), a tekst odczytał Paweł Samokhin (Павел Cамохин) – wokalista polsko-rosyjskiego zespołu Samokhin Band. Poniżej przytaczam treść tego dyktanda.

ЛОВЕЦ ДУШ
Пьеса Горького «На дне» в постановке Московского Художественного театра имела в начале двадцатого века невероятный успех. Симпатии зрителей были на стороне Луки, которого блистательно сыграл Иван Москвин. Современники вспоминали: Горькому, когда он читал пьесу вслух, лучше всего удавалась именно роль Луки.
Откуда пришел старец и куда уходит в разгар конфликта, который сам же и спровоцировал, обещая обитателям ночлежки светлое будущее если не на земле, то на небе? В прошлом у Луки – темные истории, на которые он намекает в беседе с Васькой Пеплом. Частое упоминание Сибири наводит на мысль, что Лука или сектант, или бывший каторжник, а отсутствие у него паспорта ‒ что, возможно, и беглый.
Странника приводит Наташа. Ее сестра Василиса подговаривает Ваську убить хозяина ночлежки Костылева, Василисиного мужа. Но если ее признают виновной в сговоре, то Наташа может стать владелицей ночлежки. Куда же Наташа исчезает из больницы и кому теперь ночлежка принадлежит? И кто на самом деле убил Костылева?
В пьесе есть одно важное место. Ваське снится вещий сон: он поймал огромного леща, но не может вытащить его на берег. К чему этот сон? Не к тому ли, что появится новый «рыбак» ‒ Лука, «ловец человеков», человеческих душ? Его обаяние так велико, что в него влюбляются почти все, в том числе Сатин, апостол новой религии ‒ веры в Гордого Человека. Меньше всех верит Луке Васька, потому что он вор и видит лукавого старичка насквозь. Но и он попадается на удочку, когда Лука подводит его к мысли жениться на Наташе. Это ведет к трагической развязке. Пьеса заканчивается на пессимистической ноте: сводит счеты с жизнью Актер. «Испортил песню... дурак!» – говорит Сатин. Вот и весь итог этой запутанной истории ‒ всего три слова.

Uroczystość podsumowania „Totalnego dyktanda” w Łodzi była wyjątkowa. Po wręczeniu uczestnikom certyfikatów, a zwycięzcom nagród, odbył się koncert grupy Samokhin Band. Artyści wprawili przybyłych gości w iście rosyjski nastrój. Wieczór uświetniły utwory związane z rosyjską tematyką, a uczestnicy chętnie przyłączali się do wspólnych śpiewów i zabaw.

Rok później zorganizowałem „Totalne dyktando” ponownie. Z powodu wprowadzonych obostrzeń epidemicznych przedsięwzięcie przeniosło się jednak do internetu, na platformę Zoom. Taka forma przysporzyła niestety wielu osobom drobnych problemów. Słuchacze mieli kłopoty z otworzeniem programu, od innego uczestnika program wymagał hasła. Jednak zdecydowanej większości udało się napisać tekst. Autorem dyktanda był Andriej Gelasimow (Андрей Геласимов) – rosyjski pisarz, scenarzysta i pedagog. Tekst był poświęcony Konstantinowi Ciołkowskiemu (Константину Циолковскому), rosyjskiemu uczonemu polskiego pochodzenia, jednemu z pionierów kosmonautyki, twórcy modelu teorii ruchu i budowy rakiety kosmicznej. Tekst dyktanda odczytała lektorka jednej ze szkół języka rosyjskiego w Łodzi. Poniżej prezentuję treść dyktanda.

PER ASPERA, ЧАСТЬ 3
1875 ГОД. МОСКВА
«Смысл жизни состоит в том, чтобы научиться жить, не задавая себе вопроса о смысле жизни» – так думал Константин, решив ослушаться отца. К шестнадцати годам он почти оглох, потерял мать и старшего брата, и эти потери если не разрушили его мир, то сотрясли основательно. Объяснений своим несчастьям он найти не сумел, поэтому решил принять жизнь как она есть.
В итоге жизнь привела его в публичную библиотеку. Это было единственное место в шумной Москве, где от людей требовали тишины. Только здесь Костя не отличался от остальных. Только здесь он мог получить необходимые знания на равных условиях со всеми другими. К тому же плата за посещение библиотеки не взималась.
Он стал ходить сюда ежедневно, как на службу, и вскоре на него обратил внимание помощник библиотекаря. Разговаривал он с юношей шепотом и не торопясь, и тот вполне успевал прочесть по губам всё ему сказанное.
Николай Федорович, как звали сотрудника библиотеки, быстро уловил, что Костю гложет не одна лишь любовь к знаниям, и сумел найти утешение, приемлемое для пытливых умов. По его мнению, все усилия общего разума – научные, эстетические, философские – с древних времен направлялись к тому, чтобы одолеть «последнего врага человечества». И когда смерть наконец будет побеждена, единственной проблемой останется расселение воскрешенных: места на Земле для всех недостанет, и потому лучшие умы должны ломать голову над тем, как поскорее добраться до других планет.
Стояло жаркое лето, поэтому окна в библиотеке были распахнуты настежь. Сквозняк шевелил шторы, надувая солнечные пузыри. Щебета птиц Костя не слышал, но вид этих сияющих парусов вызывал в его памяти крик чаек, и он представлял себя летящим над морем – всё выше и выше – к тем самым планетам, о которых шепотом толковал ему необычный старик.
 
Znajomość ortografii wśród uczestników była na naprawdę wysokim poziomie, większość popełniła nieliczne tylko błędy. Zdecydowanie słabiej wypadła interpunkcja. W głównej mierze piszący zapominali wydzielać zwroty imiesłowowe. Zwycięzca nie popełnił żadnego błędu ortograficznego i zaledwie dwa błędy interpunkcyjne.
Podsumowanie odbyło się na platformie Zoom. Główną nagrodą dla uczestników była książka Andrieja Gielasimowa z jego autografem. Ogłoszeniu wyników towarzyszył emocjonujący interaktywny językowo-kulturoznawczy test w aplikacji Kahoot! Konkursowicze musieli m.in. odgadnąć, na którym zdjęciu jest Ałła Pugaczowa (Алла Пугачёва), kto jest autorem wiersza Zimowy wieczór (Зимний вечер), co jest farszem pielmieni oraz dokończyć refren piosenki Biełyje rozy (Белые розы). Oprócz konkursu wszyscy uczestnicy wzięli udział w loterii. Specjalne koło w aplikacji ClassTools wylosowało szczęśliwca, który dostał płytę Augustina Griszyna (Августина Гришина) – lidera moskiewskiej grupy rockowej Dlina Dychania (Длина дыхания). Dla uczestników zorganizowano także miniwykład, podczas którego mogli dowiedzieć się m.in.: co to jest Iwan-ciaj (Иван-чай), jak przyrządzić prawdziwie pielmieni oraz jaki jest rosyjski odpowiednik „zimnych nóżek”.
W 2021 r. trzeci raz, również na platformie Zoom, zorganizowałem „Totalne dyktando”. Tym razem wzięło w nim udział 60 osób. Wśród nich nie tylko Polacy z różnych części kraju, ale również goście z Holandii i Rosji. Autorem dyktanda był Dmitrij Głuchowskij (Дмитрий Глуховский) – rosyjski pisarz, dziennikarz, korespondent wojskowy, felietonista i radiowiec. Tekst dyktanda odczytał Eugeniusz Malinowski (Евгений Малиновский) – syberyjski bard i polski aktor, który podczas podsumowania akcji zaśpiewał przy akompaniamencie gitary dwie piosenki, pochodzące z albumu Jedno serce – dwie Ojczyzny (Одно сердце – два Отчества). W recitalu brzmią zarówno utwory autorstwa artysty, jak i znane już polskie i rosyjskie pieśni, których wykonania podjął się bard. Intencją całości recitalu jest misja zbliżania kultur, jaką artysta sobie obrał na całe swoje życie publiczne. Poniżej treść tegorocznego dyktanda.

ОЧЕРЕДЬ
В очереди люди были все серые, все глядели внутрь себя, все шелестели еле слышно в ожидании приговора. Кому год, кому три… Наверняка все, как и Таня, просматривали наспех свою жизнь, как и Таня, что-нибудь себе обещали:заново начать, всё изменить, зажить сегодня так, как откладывал на завтра, – только бы доктор дал еще время. Как будто приговор уже не был записан у него на бумаге, как будто клятвами и заверениями еще можно было на него повлиять.
У Тани тоже жизнь пролетала на перемотке досадно быстро, всего несколько стоп-кадров от нее оставались пропечатанными на глазной сетчатке: тот летний день в Прибалтике, когда она маленькой девочкой обещала отцу лекарство от смерти, потом летящий по парковым аллеям велосипед, поцелуи в облупленных подъездах под скупое гитарное бренчание, институтские коридоры, свадьба – пьяный добрый Лева и Даня, еще безымянный, плавающий в пузыре подвенечного платья…
А потом годы совсем как-то слипались, словно пачка отсыревших фотографий, и, когда Таня их друг от друга пыталась отделить, отдирались вместе с нежной пленкой, на которой всё самое главное и было запечатлено, и вместо лиц оставались только белые пятна.
Родила Даню, вот он, маленький, родила Вику, вот она в коляске, родила Сашу. Или это ее так помню, а не Вику? Желтенький комбинезончик у кого был?
Была счастлива, была. Сказать, что не была, – значит соврать.
Но вспомнить нечего. Как так получается, что от всей жизни остается всего два десятка кадров?
Почему бросила работу, почему послушала Леву? Ведь была докторская почти написана, приглашали в Канаду… Хотела ведь. Может, еще не поздно?
Дверь кабинета приоткрылась, выглянул врач-
-усталый, несчастный. Посмотрел в бумагу.
– Мохова!
Таня вздрогнула, встала:вот и ее время пришло. Скажет доктору, чтобы не юлил.Она сама онколог, пусть и беглый. Не надо ни жалеть ее, ни обманывать.
– Я.

Jeszcze do niedawna, aby przygotować się do pisania dyktanda, trzeba było kupować wiele podręczników i uczyć się z nauczycielem. Obecnie te standardowe środki można zastąpić nowoczesnymi technologiami. Wśród nich są aplikacje, które pomogą samodzielnie przygotować się do udziału w „Totalnym dyktandzie”. Jedną z nich jest Орфография: Диктант (Ortografia. Dyktando), która w przystępny i interaktywny sposób uczy zasad języka rosyjskiego. Jednocześnie umożliwia powtórzenie wiedzy z literatury rosyjskiej i światowej, gdyż jako przykłady podane są znane cytaty książkowych bohaterów.

Inną aplikacją, po którą warto sięgnąć to Русский язык – грамотей (Język rosyjski – mądrze). Aplikacja zawiera ponad 15 tys. pytań, które są zestawione zgodnie ze rosyjskim programem nauczania. Wybierając tryb „trening”, można szybko rozwiązać test składający się z 10 losowo wybranych pytań, które ułożono według następujących kategorii:
- odmienne części mowy (именные части речи);
- czasownik i jego formy (глагол и его формы);
- zaimek i przysłówek (местоимение и наречеие);
- pomocnicze części mowy (служебные части речи);
- pisownia morfemów (правописание морфем),
- składnia (синтаксис);
- interpunkcja (пунктуация);
- fonetyka, słowotwórstwo, leksyka (фонетика, словообразование, лексика).

Prawidłowe odpowiedzi wyświetlają się na zielono, natomiast nieprawidłowe – na czerwono. To pozwala lepiej zapamiętywać materiał. Po naciśnięciu znaku „?”, użytkownik dowiaduje się, jaka zasada obowiązuje w danym ćwiczeniu.

Podsumowując, można śmiało stwierdzić, że „Totalne dyktando” na stałe wpisało się w kalendarz imprez edukacyjnych w Polsce. Świadczyć może o tym zwiększająca się liczba uczestników wydarzenia, na co wpływ niewątpliwie miała też sytuacja epidemiczna w kraju. Dzięki nowoczesnych technologiom i możliwościom przeprowadzenia dyktanda w formie online (co do roku 2020 nie miało miejsca) udział mogły wziąć osoby zamieszkałe w najdalszych zakątkach Polski. Z kolei swobodny dostęp do zasobów internetowych i aplikacji umożliwił naukę zasad ortografii w dowolnym miejscu i o dowolnej porze, praktycznie bez ograniczeń. Kolejna edycja „Totalnego dyktanda” zaplanowana jest na 9 kwietnia 2022 r.

Powiązane artykuły