Zintegrowane kształcenie przedmiotowo-językowe (CLIL) jest metodą, która polega na nauczaniu danego przedmiotu szkolnego – w pełnym lub częściowym zakresie – za pośrednictwem języka obcego. Takie podejście umożliwia uczniom rozwijanie umiejętności posługiwania się terminologią właściwą dla danej dziedziny (np. biologii, chemii, geografii, historii) w języku obcym, w którym odbywa się kształcenie. Ponadto uczniowie mają możliwość rozwijania podstawowych sprawności językowych, takich jak słuchanie, mówienie, pisanie czy czytanie ze zrozumieniem (Bentley 2012: 5; Harmer 2018: 226; Romanowski 2019: 65; Żakowska 2014: 55–56). Dodatkowo w trakcie zajęć uczniowie poznają i wykorzystują poznane struktury gramatyczne. Na przykład Harmer (2018: 226) sugeruje, że podczas nauki tematu dotyczącego cyklu życiowego motyli dzieci mogą skupić się na poprawnym użyciu czasu Present Simple i przysłówków częstotliwości.
Nauczanie dwujęzyczne niesie ze sobą obopólne korzyści dla przyswajania języka obcego oraz wiedzy przedmiotowej. W artykule zostanie przedstawiona propozycja lekcji chemii dla oddziałów dwujęzycznych z wykładowym językiem angielskim.
Obecnie językoznawcy zajmujący się leksykografią prowadzą różne badania pomagające zebrać przydatne słownictwo chemiczne. Warto tutaj wymienić np. badania korpusowe dotyczące kolokacji chemicznych (Michta 2007) oraz tworzenie list z akademickim słownictwem chemicznym (Valipouri i Nassaji 2013; Radomyski [w druku]), opracowania słowników chemicznych (Michta 2009, 2018), badanie użycia konkretnych leksemów w chemii, np. słownictwo barw (Stanulewicz i Radomyski 2021), czy badanie użycia słów pochodzenia greckiego i łacińskiego w chemii (Loyson 2009, 2010). Te i inne opracowania mogą posłużyć do opracowania lekcji chemii w języku angielskim.
Nauczyciel, który jest odpowiedzialny za przeprowadzenie takich zajęć, staje przed trudnym zadaniem opracowania materiałów w języku docelowym. Harmer (2018: 235) zauważa, że edukator może opracować zajęcia, korzystając z szerokiego wachlarza materiałów.
Są to m.in.:
- materiały książkowe (encyklopedie, słowniki, podręczniki szkolne), które są źródłem wiedzy na dany temat,
- materiały rzeczywiste (długopisy, klej, karton), które mogą posłużyć do opracowania modeli, aby pomóc uczniowi aktywnie zrozumieć dane zagadnienie,
- materiały audiowizualne, teksty, ilustracje, nagrania audio,
- narzędzia IT, np. do wykonania prezentacji.
Ponadto warto zwrócić uwagę na zalety płynące z edukacji dwujęzycznej. Bentley (2012: 6) wymienia tutaj np.:
- zapoznanie uczniów z nowymi pojęciami przez naukę przedmiotu szkolnego i języka obcego,
- poprawę sprawności produktywnych uczniów w posługiwaniu się językiem obcym na przedmiotach szkolnych,
- poprawę w posługiwaniu się wiedzą z przedmiotu szkolnego i językiem ogólnym,
- zwiększenie pewności siebie w sytuacjach wymagających używania języka obcego.
Lekcje chemii, oprócz listy słów przydatnych do danego tematu, warto jest wzbogacić o materiały audiowizualne, które są przydatne w przedstawieniu reakcji chemicznych i obserwowaniu ich przebiegu. Do przygotowania scenariusza lekcji Fluorine – the most reactive halogen wykorzystano materiał wideo pochodzący ze strony internetowej Periodic Table of Videos1 (Haran 2010), na której są zamieszczane krótkie filmy na temat pierwiastków chemicznych. Jak twierdzą autorzy platformy, „podejście jest niekonwencjonalne, bo filmy są nagrywane bez skryptów, storyboardów, ale z pasją, by przemówić do szerokiej publiczności” (Haran i Poliakoff 2011: 1046). Filmy publikowane na stronie mają podobny schemat, tzn. Brady Haran przeprowadza wywiady z chemikami, głownie z profesorem Martinem Poliakoffem. Profesor przedstawia podstawowe informacje na temat pierwiastka chemicznego i zabiera swoich widzów do laboratoriów, w których mogą zobaczyć różne doświadczenia.
Rys. 1. Przykładowy materiał do wykorzystania na lekcji chemii
Źródło: <bit.ly/3SCilTz>, [dostęp: 13.12.2022].
Podstawa programowa przedmiotu chemia obejmuje wiadomości i umiejętności dotyczące badania aktywności chemicznej fluorowców, analizy i porównania właściwości fizycznych i chemicznych fluorowców, opisywania podobieństwa we właściwościach pierwiastków w grupach układu okresowego i zmienność właściwości w okresach (MEN 2018).
W artykule zaprezentowano przykładowy scenariusz lekcji dotyczącej fluoru, który jest przedstawicielem grupy fluorowców. Scenariusz lekcji rozpoczyna się od przedstawienia położenia fluoru w układzie okresowym oraz podstawowego słownictwa służącego do opisu podstawowych właściwości fizykochemicznych w języku angielskim. Następnie uczniowie zostają zapoznani z bardziej specjalistycznym słownictwem. Takie przygotowanie pozwoli uczniom zrozumieć film w języku angielskim, który przedstawia właściwości oraz reakcje fluoru. W trakcie tej lekcji uczniowie nie tylko przyswoją nowe słownictwo w języku angielskim, ale także zrozumieją właściwości, zastosowanie i charakterystyczne reakcje chemiczne tego pierwiastka.
Scenariusz lekcji
Temat lekcji: Fluorine – the most reactive halogen
Typ szkoły: szkoła ponadpodstawowa
Poziom podstawy programowej: III.DJ (klasa II/III)
Czas trwania lekcji: 2 x 45 min
Cele lekcji:
Cele komunikacyjne:
Uczeń:
- potrafi opisać położenie fluoru w układzie okresowym w języku angielskim,
- potrafi opisać budowę fluoru w języku angielskim,
- potrafi podać właściwości fizykochemiczne fluoru w języku angielskim.
Cele językowe:
GRAMATYCZNE
Uczeń:
- stosuje poprawnie czas Present Simple do opisu zjawisk.
LEKSYKALNE
Uczeń:
- używa słownictwa chemicznego dotyczącego chemii fluoru,
- używa ogólnego słownictwa chemicznego,
- stosuje w swoich wypowiedział poprawne formy fleksyjne nazw związków pochodzących od fluoru i pozostałych fluorowców (np. fluorine – ‘fluor’, fluoride – ‘fluorek’).
FONETYCZNE
Uczeń:
- czyta na głos treść zadań, używając poprawnej wymowy terminologii chemicznej,
- odczytuje równania chemiczne i wzory substancji, używając poprawnej wymowy terminologii chemicznej.
Metody i techniki pracy:
- karta pracy
- rozmowa
- praca z materiałem audiowizualnym
- praca z tekstem
- komputer/urządzenie mobilne (np. telefon)
Przebieg lekcji:
Przygotowanie do zajęć (10 min)
Nauczyciel sprawdza listę obecności, przedstawia temat i cele lekcji.
Prezentacja materiału lekcyjnego (35 min)
Nauczyciel rozdaje uczniom kartę pracy z pięcioma zadaniami.
- Ćwiczenie pierwsze. Uczniowie proszeni są o wykonanie prostego zadania wprowadzającego. Zadanie ma na celu przypomnienie podstawowego słownictwa chemicznego służącego do opisu budowy atomu. Uczniowie uzupełniają luki w zdaniach, wykorzystując fragment układu okresowego pierwiastków przedstawiający 17. grupę główną (fluorowce/halogeny) (Ryan i Norris 2014: 172–174).
- Ćwiczenia drugie i trzecie. Kolejne dwa zadania mają na celu wprowadzenie słownictwa, które będzie użyteczne w dalszej części lekcji. Celem drugiego zadania jest pokazanie nowych terminów, które będą użyte w filmie podczas zajęć, oraz ich polskich odpowiedników. Nauczyciel po ukończeniu zadania przez uczniów może ich zapytać: Why does Polish share certain scientific vocabulary with English? (Dlaczego język polski dzieli część słownictwa naukowego z angielskim?). W trzecim zadaniu uczniowie uzupełniają luki w zdaniach brakującym słownictwem.
- Ćwiczenie czwarte. Uczniowie oglądają film dotyczący fluoru. Przed przystąpieniem do odtworzenia materiału wideo nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie zdań w tabeli i o ewentualne pytania do zadania. Po tym czasie uczniowie mogą obejrzeć film dwukrotnie i wybrać poprawne odpowiedzi.
- Ćwiczenie piąte. Uczniowie zapisują reakcje chemiczne na podstawie fragmentu tekstu z opisem przebiegu reakcji, odczytują na głos przebieg zapisanych przez siebie reakcji oraz dyskutują nad tym, dlaczego fluor jest silnym utleniaczem.
Utrwalenie materiału lekcyjnego (25 min)
Praca w grupach
Gra w koło fortuny. Uczniowie zostają podzieleni na kilkuosobowe grupy. Każda z nich dostaje na początek po 300 punktów, które służą do licytacji. Grupy mogą licytować losowanie pytania po minimum 20 punktów. Wylicytowane punkty przechodzą do puli pytania. Drużyna, która wylicytowała pytanie, odpowiada. Jeśli udzieli poprawnej odpowiedzi, zdobywa punkty z licytacji. Jeśli przegra, punkty przechodzą do puli następnego pytania. Każda grupa wybiera lidera, który będzie licytował pytanie po ustaleniu z grupą. Grupa, która wygra licytację, losuje pytanie. Grupa, która zbierze największą liczbę punktów po sześciu pytaniach, wygrywa. Jeśli w grze biorą udział więcej niż dwie grupy, a do finału przejdą dwie drużyny i zdobędą taką samą liczbę punktów, to drużyny licytują pytanie rozstrzygające. Grupa, która wygra licytację i udzieli poprawnej odpowiedzi, wygrywa. Do wykonania ćwiczenia nauczyciel może wykorzystać np. WheelDecide (<wheeldecide.com>) lub Wordwall (<wordwall.net>).
Wykorzystanie materiału lekcyjnego (15 min)
Pisanie reakcji chemicznej i dyskusja na temat właściwości fluoru
Uczniowie są proszeni o przeczytanie krótkiego tekstu pochodzącego z materiału wideo z zajęć. Na podstawie opisu w języku angielskim uczniowie proszeni są o napisanie reakcji chemicznych. Na podstawie równania uczniowie zapisują słownie lub omawiają przebieg reakcji, np.: Two molecules of fluorine react with two molecules of water. The reaction produces four molecules of hydrogen fluoride and one molecule of oxygen (Dwie cząsteczki fluoru reagują z dwiema cząsteczkami wody. W reakcji powstają cztery cząsteczki fluorowodoru i jedna cząsteczka tlenu). Następnie uczniowie przechodzą do dyskusji nad zadaniem: Explain why fluorine is a powerful oxidising agent (Wyjaśnij, dlaczego fluor jest silnym utleniaczem). Uczniowie mogą odpowiedzieć np.: Fluorine has the greatest value of electronegativity (Fluor ma najwyższą elektroujemność). Inne poprawne odpowiedzi udzielone przez uczniów powinny zostać uwzględnione i przedyskutowane.
Ewaluacja (5 min)
Uczniowie otrzymują link do strony z kwestionariuszem w języku angielskim dotyczącym zajęć oraz samooceny. Uczniowie udzielają odpowiedzi w skali od 1 do 3, gdzie 1 oznacza „nie umiem/nie wiem”, 2 – „średnio”, a 3 – „umiem/wiem”.
I know where fluorine is located in the periodic table of elements (Wiem, gdzie w układzie okresowym pierwiastków znajduje się fluor).
I know what the structure of fluorine is (Wiem, jaka jest budowa fluoru).
I know that fluorine is the most reactive halogen (Wiem, że fluor jest najbardziej reaktywnym halogenem).
I can explain why fluorine is the most reactive (Potrafię wyjaśnić, dlaczego fluor jest najbardziej reaktywny).
I can describe the physical properties of fluorine (Potrafię opisać właściwości fizyczne fluoru).
I have learnt something new today (Nauczyłem się dziś czegoś nowego).
Na końcu uczniowie mogą pozostawić własne komentarze odnośnie do zajęć: What do you (not) like in the lesson? (Co ci się (nie) podobało?), What can be added/removed? (Co może zostać dodane/usunięte?).
1 Projekt został wymyślony przez Brady’ego Harana, który nagrywa naukowców z Uniwersytetu w Nottingham. Haran zaproponował stworzenie platformy Periodic Table of Videos chemikom z tego uniwersytetu (Haran i Poliakoff 2011: 1046).
[Wspomniana karta pracy znajduje się w załączonym pliku pdf z tekstem artykułu]
Bibliografia
Bentley, K. (2012), The TKT Course: CLIL Module, Cambridge: Cambridge University Press.
Haran, B., Poliakoff, M. (2011), The Periodic Table of Videos, „Science”, nr 332, s. 1046–1047.
Harmer, J. (2018), Essential Teacher Knowledge: Core Concepts in English Language Teaching, Harlow: Pearson Education Limited.
Loyson, P. (2009), Influences of ancient Greek on chemical terminology, „Journal of Chemical Education”, nr 86, s. 1195.
Loyson, P. (2010), Influences from Latin on chemical terminology, „Journal of Chemical Education”, nr 87, s. 1303–1307.
MEN (2018), Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia (Dz.U. z 2018 r. poz. 467).
Michta, T. (2007), Zastosowanie narzędzi korpusowych do badania kolokacji w tekstach specjalistycznych na przykładzie angielskich tekstów chemicznych, [w:] M. Łukasik (red.), Debiuty Naukowe I: Wiedza – korpus – słownik. Warszawa: Katedra Języków Specjalistycznych Uniwersytetu Warszawskiego, s. 55-61.
Michta, T. (2009), O słowniku systemowym na materiale terminologii chemicznej, [w:] M. Łukasik (red.), Publikacja jubileuszowa 1. Na drodze wiedzy specjalistycznej, Warszawa: Katedra Języków Specjalistycznych Uniwersytetu Warszawskiego, s. 99–111.
Michta, T. (2018), A Model for an English-Polish Systematic Dictionary of Chemical Terminology, Siedlce: Scientific Publishing House of Siedlce University of Natural Sciences and Humanities.
Radomyski, K. (w druku), Terminology of Inorganic Chemistry: A Corpus Study, „Studien zur Text- und Diskursforschung”: Inter- and Intralinguistic Contrasts / Inter- und intrasprachliche Kontraste, Berlin: Peter Lang Verlag.
Romanowski, P. (2019), A Comparative Study of CLIL Trajectories in the Polish Education System, „English Language and Literature Teaching”, nr 16, s. 63–76.
Ryan, L., Norris, R. (2014), Cambridge International AS and A Level Chemistry: Coursebook, Cambridge: Cambridge University Press.
Stanulewicz, D., Radomyski, K. (2021), Colour Terms in Inorganic Chemistry: A Corpus Study, „Scientific Journal of National Pedagogical Dragomanov University. Series 9. Current Trends in Language Development”, nr 22, s. 95–109.
Valipouri, L., Nassaji, H. (2013), A corpus-based study of academic vocabulary in chemistry research articles, „Journal of English for Academic Purposes”, nr 12, s. 248–263.
Żakowska, B. (2014), Nauczania dwujęzyczne – krok ku edukacji międzykulturowej, „Edukacja Humanistyczna”, nr 1, s. 55–62.
Netografia
Haran, B. (2010), Fluorine – Periodic Table of Videos, [plik wideo], <periodicvideos.com/videos/009.htm>, [dostęp: 13.12.2022].
