Przeglądaj artykuły opublikowane w JOwS

Czytanie to jedna z kluczowych umiejętności w nauce języka angielskiego. To właśnie dzięki niej uczeń rozwija słownictwo oraz opanowuje gramatykę i pisanie, zwiększając swoją ekspozycję na dane językowe (ang. language input). Nie trzeba dodawać, że dużo czytając, uczeń pogłębia wiedzę o kulturze danego języka. Lektura ulubionego czasopisma, książki, gazety czy artykułu na stronie internetowej to nie tylko skuteczny sposób na podniesienie umiejętności lingwistycznych, ale także świadomości językowej uczącego się. W porównaniu z inną sprawnością receptywną – słuchaniem, zazwyczaj nie jest się tu ograniczonym limitem czasowym; można też jednocześnie korzystać z pomocy naukowych, np. słownika, i skupiać się na poszczególnych elementach językowych. Według Randalla Lunda „czytelnik, napotykając nowe słowa, może się zatrzymywać, podczas gdy słuchacz, skupiając się na konkretnym wyrazie, ryzykuje przeoczenie kolejnych części przekazu. Czytający może w tekście poszukiwać wskazówek kontekstowych, które słuchacz może przegapić” (Lund 1991: 201; tłum. własne – M.R.). Równocześnie czytanie pozwala kształtować sprawności produktywne, zwłaszcza umiejętność mówienia, oraz zwiększyć możliwości komunikacyjne, poprzez budowanie powiązań między słowem mówionym a pisanym. Dzięki rozwijaniu bazy słownictwa podczas czytania wzrasta zatem zarówno umiejętność porozumiewania się w mowie, jak i kształtują się wszystkie najważniejsze sprawności językowe (Mart 2012: 93–94).

Jak czytać?
Głośnie czytanie, dzięki ćwiczeniu artykulacji głosek, to skuteczny trening wymowy angielskiej. Wszak chcąc zrozumieć język angielski lub być zrozumianym przez innego użytkownika tego języka, nie wystarczy znać zapis słownictwa wychwyconego podczas czytania. Trzeba jeszcze słowa umieć wymówić, a do tego niezbędne jest aktywne słuchanie materiałów obcojęzycznych. Uczniowie lepiej radzą sobie z zapamiętywaniem fraz i rozumieniem czytanych tekstów, kiedy znają wymowę wyrazów i głośno ją ćwiczą. Niektórzy językoznawcy wskazują, że słuchanie pełni rolę determinującą sukces lub porażkę w czytaniu (Duker 1965: 326). Czytanie po cichu może być dla uczniów problemem, szczególnie wtedy, gdy mają mały zasób słownictwa. Badanie opublikowane w czasopiśmie „Memory” wskazuje, że czytanie tekstu na głos jest znacznie lepszym sposobem na zapamiętywanie informacji niż robienie tego po cichu lub samo słuchanie materiału (Forrin i MacLeod 2018).
Wielu uczniów traktuje jednak czytanie na głos po macoszemu i niechętnie podejmuje się tego zadania. Może to być wywołane zwykłą nieznajomością wymowy angielskiej, ale też lękiem przed porażką na forum klasowym, niskim poczuciem własnej wartości czy specyficznymi trudnościami w czytaniu. Ucząc się słownictwa, wiele osób skupia się na pisowni, podczas gdy wymowa schodzi na dalszy plan. Na początkowym etapie nauki języka angielskiego uczniowie nie chcą czytać na głos z obawy przed popełnieniem błędu, a to z kolei stwarza barierę w opanowywaniu kolejnej sprawności – mówienia.
Obecność nauczyciela jest tu zatem kluczowa, ponieważ to on czuwa nad prawidłowym procesem czytania: motywuje uczniów, dostarcza potrzebnej informacji zwrotnej i na bieżąco poprawia błędy. Dobiera też odpowiednie metody, techniki i pomoce dydaktyczne, które usprawnią ten proces. Obecnie nietrudno o znalezienie narzędzi i materiałów dopasowanych do poziomu językowego ucznia. Ich analogowym przykładem są np. lektury uproszczone, tzw. simplified books, znane również jako graded readers, ale także liczne strony i aplikacje internetowe stworzone specjalnie na potrzeby osób uczących się języka angielskiego. Po co zatem warto sięgnąć, planując i przeprowadzając aktywności uwzględniające głośne czytanie na lekcji i poza nią? Poniżej przedstawiono kilka sugestii.  

Transkrypcja fonetyczna
Oczekując od uczniów wykonywania ćwiczeń polegających m.in. na głośnym czytaniu, trzeba pamiętać o tym, że na początkowym etapie nauki języka trudność sprawia wymowa. Bardzo przydatne może więc być wprowadzenie podstaw transkrypcji fonetycznej. Nauka zapisu wszystkich dźwięków jest wyzwaniem nawet dla studentów filologii, jednak na co dzień wystarczy opanowanie najczęściej używanych znaków fonetycznych. Umiejętność poprawnego artykułowania słów pomoże uczniom w przełamywaniu blokady w mówieniu i znacznie ułatwi poprawne czytanie na głos w języku angielskim. Jak twierdzi Elton Hocking, „nasycona znaczeniem komunikacja dźwiękowa naturalnie prowadzi do porozumienia za pomocą symboli drukowanych” (Hocking 1944: 227; tłum. własne – M.R.)1. Skutecznym sposobem na opanowanie najczęściej występujących dźwięków w języku angielskim może być skorzystanie z kursu wymowy dostępnego na oficjalnym kanale YouTube BBC Learning English (youtu.be/QxQUapA-2w4). W 75-minutowym filmie językoznawca, dr Alex Bellem, prezentuje wymowę wszystkich 44 dźwięków: samogłosek, spółgłosek i dyftongów, potrzebnych do płynnej komunikacji w języku angielskim. Dla bardziej zaawansowanych uczniów nieocenioną pomocą będzie dwuczęściowe webinarium prowadzone przez dr. Zbigniewa Czaję specjalizującego się w praktycznym nauczaniu wymowy (część 1: youtu.be/YnNqrpVNGkI i część 2: youtu.be/8SQomjAfYbQ). Autor wskazuje tam najczęstsze i najbardziej typowe błędy popełniane przez Polaków uczących się języka angielskiego i zwraca uwagę na poprawność artykułowania dźwięków.

Płyty CD, nagrania mp3 dołączone do podręczników oraz audioskrypty
Innym sposobem na usprawnienie czytania jest wykonywanie tej aktywności równolegle ze słuchaniem. Według Sama Dukera „prezentowanie materiału zarówno w formie wizualnej, jak i dźwiękowej pozwoli odbiorcom lepiej zrozumieć tekst niż samo jego przez nich wysłuchanie lub przeczytanie” (Duker 1965: 226; tłum. własne – M.R.). Do wielu podręczników, nawet tych dla najmłodszych uczniów, dołącza się płytę CD lub nagrania w formacie mp3 do pobrania ze strony wydawnictwa. Płyta, którą można odtworzyć w klasie lub w domu, to nieoceniona pomoc przy czytaniu tekstów, w szczególności dialogów. Warto wykonywać zadania odsyłające do nagrań oraz korzystać z ich transkrypcji, np. odczytanie ich na głos przez uczniów po odsłuchaniu dialogu. Wartość tych nagrań wynika z autentyczności i naturalności języka w nich używanego, ponieważ zawartość jest czytana przez rodzimych użytkowników angielskiego. Niektórzy uczniowie mogą napotkać problem tzw. fast speech, czyli zbyt szybkiej wymowy, dlatego odtwarzając nagrania z komputera lub smartfona, można skorzystać z opcji zmniejszania tempa odtwarzania – co spowolni wypowiedź i pozwoli uczniom zrozumieć treść nagrania. Śledzenie podczas odsłuchiwania wspomnianych już audioskryptów również może zniwelować ten problem.

Text-to-speech (tts) – przetwarzanie tekstu na mowę
Interesujące i stosunkowo łatwe do implementacji jest przetwarzanie tekstu na mowę (ang. text-to-speech). Google czy Microsoft udostępniają narzędzia, dzięki którym można wpisany tekst zamienić na mowę. Jeszcze niedawno takie narzędzia były płatne, a efekt konwersji pozostawiał wiele do życzenia – wyprodukowane wypowiedzi bardziej przypominały mowę robota niż człowieka. Wraz z rozwojem sztucznej inteligencji angielskie głosy brzmią coraz bardziej naturalnie, a to ułatwia uczniom odbiór wskazanego materiału.
Narzędzie Zamiana tekstu na mowę, korzystające z usługi Microsoft Azure czy konkurencyjne Google Cloud Text-to-Speech są wyjątkową pomocą dydaktyczną dla uczących się. Wystarczy wybrać język, dostosować szybkość mówienia oraz wysokość głosu, wpisać tekst i przekonwertować go na mowę jednym przyciskiem. W przypadku usługi Google obsługa również nie powinna przysporzyć problemów mimo obecnie dostępnego interfejsu w języku angielskim.
W Polsce bardzo popularnym narzędziem do odsłuchiwania krótkich tekstów, poza opcją ich przekładu, jest także Tłumacz Google, jednak powyższe rozwiązania przewyższają jakością tę usługę.

Rys. 1. Zamiana tekstu na mowę – narzędzie Microsoft

Źródło: azure.microsoft.com/pl-pl/services/cognitive-services/text-to-speech

Rys. 2. Zamiana tekstu na mowę – narzędzie Google

Źródło: cloud.google.com/text-to-speech

Słowniki online
Słownik języka angielskiego online to dobry sposób na sprawdzenie poprawności wymowy danego słowa. Oczywiście taki słownik „nie przeczyta” całych zdań, ale dla wielu osób to pojedyncze słowa stanowią barierę w płynnym czytaniu. Początkujący uczniowie mogą skorzystać np. z Diki.pl, którego zaletami są przyjazna szata graficzna oraz to, że jest tworzony przez Polaków, jak również codzienna aktualizacja bazy słownictwa, mogąca konkurować nawet z popularnymi słownikami angielsko-angielskimi. Bardziej zaawansowani będą mieć użytek z Longman Dictionary of Contemporary English (www.ldoceonline.com). To słownik angielsko-angielski, który umożliwia odsłuchanie słownictwa i podaje transkrypcję fonetyczną szukanego słowa. Co więcej, słownictwu często towarzyszą przykłady czytane przez profesjonalnych lektorów, dzięki czemu uczeń poznaje słowa w kontekście. Z kolei w słowniku Oxford Advanced Learner’s Dictionary (www.oxfordlearnersdictionaries.com) można odnaleźć słownictwo, które niedawno weszło do języka i jest np. używane na portalach informacyjnych z całego świata. Wyrazy takie jak covid, youtuber, patient zero, e-sport to tylko niektóre z ciągle aktualizowanego korpusu językowego.

Strony internetowe dostosowane do poziomu językowego czytelnika
Uczniowie często mają problem z korzystaniem z interesujących ich stron – zniechęca ich zbyt zaawansowany poziom języka. Na szczęście w internecie jest wiele witryn, których zawartość jest dostosowywana do poziomu czytelnika. Jedna z nich to strona Breaking News English (breakingnewsenglish.com), na której treści są prezentowane na siedmiu poziomach językowych – od początkującego po zaawansowany. Ponadto jest tam możliwość skorzystania z aż pięciu poziomów prędkości czytania (okienko Listen nad tekstem). Autor strony, Brytyjczyk Sean Banville, regularnie zamieszcza i dostosowuje nowe newsy. Użytkownicy mogą wybierać spośród ponad 3000 materiałów, łatwo przełączając się między różnymi poziomami i porównując zasób słownictwa. Do każdego tekstu dołączone są ćwiczenia, które można także wydrukować i wykorzystać w klasie. Przykładem aktywności może być poproszenie uczniów o opowiedzenie własnymi słowami ciekawego newsa z danego tygodnia, po wcześniejszym jego przeczytaniu/odsłuchaniu.
Wielu uczniów korzysta z Wikipedii, ale niewielu z nich słyszało o jej uproszczonej wersji: Simple English Wikipedia. Strona ta zawiera ponad 192 tys. artykułów na podstawowym poziomie językowym. To kopalnia wiedzy dla wszystkich rozpoczynających naukę języka angielskiego, gdzie można znaleźć interesujący artykuł praktycznie na każdy temat.

Polskie serwisy newsowe
Oprócz korzystania z uproszczonych witryn, jak również tych zaawansowanych (jak np. BBC News www.bbc.com/news czy DailyMailOnline www.dailymail.co.uk) można zajrzeć na rodzime strony, gdzie newsy wzbogacone są o słownictwo mające odniesienie w naszym kraju i typowe dla naszej kultury. Do tej kategorii zaliczymy m.in. strony TVP World (tvpworld.com) oraz anglojęzyczną odsłonę Polskiego Radia (thenews.pl). Strony te powinny być szczególnie przydatne dla Polaków, ponieważ zagraniczne witryny, takie jak BBC czy CNN, skupiają się na światowych newsach i niejednokrotnie zawarte w nich słownictwo choć autentyczne, jest dla wielu uczniów po prostu za trudne, co stwarza opór przed czytaniem.

Czytnik wbudowany w przeglądarkę internetową
Nie wszystkie strony (w tym wyżej wspomniana wersja Wikipedii) oferują możliwość odsłuchiwania zawartości. Bardzo łatwo można temu jednak zaradzić. Jeśli korzystamy z komputera i przeglądarki Microsoft Edge, możemy wykorzystać wbudowany czytnik, który rozpoznaje język. Czytanie tekstu uruchamiamy poprzez zaznaczenie pożądanego tekstu, a następnie kliknięcie prawym przyciskiem myszy i wybranie opcji Czytaj na głos zaznaczenie. Alternatywnie można nacisnąć kombinację klawiszy Ctrl + Shift + U, a następnie podwójnym kliknięciem lewego przycisku myszy wybrać miejsce, w którym chcemy rozpocząć czytanie. Jest tu także możliwość wybrania lektora i tempa (przycisk Opcje głosu w Ustawieniach). Dzięki temu uczeń jest w stanie prześledzić dowolny tekst na różnych stronach internetowych, nie tylko tych uproszczonych.
Dla dyslektyków pożądaną opcją będzie bardziej zaawansowany czytnik immersyjny również dostępny w przeglądarce Microsoft Edge. Jego podstawową funkcją jest czytanie na głos i jednoczesne wyróżnianie tekstu. Można regulować m.in. szybkość narracji, rozmiar czcionki, wielkość odstępów (większe odstępy mogą poprawić płynność czytania), rodzaj czcionki oraz motyw graficzny. Są tu narzędzia gramatyczne, takie jak Części mowy, dające możliwość wyróżnienia ich kolorami, Słownik obrazowy pozwalający uczniom zobaczyć ilustrację klikniętego wyrazu, Tryb koncentracji uwagi eliminujący problem wizualnego natłoku informacji i pozwalający na lepsze rozpoznawanie wyrazów – sylabizację. Można z niego skorzystać, klikając w ikonę głośnika na końcu paska adresu lub poprzez naciśnięcie klawisza F9.
W badaniu na temat skuteczności technologii asystujących w procesie czytania ze zrozumieniem u uczniów z niepełnosprawnościami intelektualnymi, Kim K. Floyd z West Virginia University oraz Sharon L. Judge z Old Dominion University wskazują, że „korzystanie z czytników ekranowych bądź innego oprogramowania przetwarzającego tekst na mowę poprawia wyniki w czytaniu ze zrozumieniem wśród uczniów o najniższym poziomie umiejętności” (Floyd i Judge 2012: 49; tłum. własne – M.R.).

Rys. 3. Czytnik wbudowany w przeglądarkę Microsoft Edge

Źródło: Warsaw technology museum reopens after renovation - English Section - polskieradio.pl

Rys. 4. Czytnik wbudowany w przeglądarkę Microsoft Edge – prezentacja funkcji gramatycznych i słownikowych

Źródło: polandin.com/55117364/education-ministry-to-allow-hybrid-mode-classe

Serwis YouGlish.com
Autorzy strony YouGlish.com skupiają się głównie na języku mówionym, czyli de facto najważniejszym z perspektywy komunikacji. Po wpisaniu w wyszukiwarkę danej frazy serwis automatycznie przekierowuje nas do filmiku prezentującego frazę, której poszukiwaliśmy i podaje różne je zastosowania. Krótkie filmiki pomagają nie tylko w opanowaniu prawidłowej wymowy słów w języku angielskim, ale też pozwalają sprawdzić zastosowanie zwrotu w naturalnym kontekście. Pod każdym filmikiem wyświetlane są napisy do niego, które pełnią funkcję przykładów całych zdań z użyciem poszukiwanej frazy. To lepszy sposób niż żmudne przeszukiwanie słów w słowniku, które nie mają naturalnego brzmienia. Szybkość czytania również może być tutaj regulowana przy pomocy przycisku Speed. Dobrym sposobem na utrwalenie jest wyciszenie nagrania i czytanie na głos transkrypcji. Do nagrywania swojego głosu można wykorzystać funkcję Record i porównać własną wypowiedź z oryginałem. Dzięki zintegrowanej usłudze Google Translate można przetłumaczyć niezrozumiałe zwroty, co będzie wielką pomocą dla początkujących uczniów.

Rys. 5. Prezentacja funkcji nagrywanie wypowiedzi ze strony YouGlish.com

Źródło: youglish.com.

Rys. 6. Przykład opracowanego cognitive organizer

Źródło: www.plymouth.k12.in.us/formative/graphic-organizers

Techniki wspierające korzystanie z narzędzi
Przedstawione powyżej narzędzia i źródła internetowe mogą pomóc uczniom w przełamaniu oporu przed czytaniem. Przywołane pomoce będą mieć zastosowanie w kształtowaniu umiejętności czytania, zwłaszcza że uczeń może je wykorzystywać samodzielnie. Trzeba jednak pamiętać, że nawet najlepsza technika nie zastąpi obecności nauczyciela, który odpowiednio pokieruje procesem uczenia się, bo każdy uczeń ma indywidualne predyspozycje. W jaki sposób może tu pomóc nauczyciel? Może np. zamieścić pytania do tekstu przed jego przeczytaniem przez ucznia (tzw. purpose-setting questions, zwane również direct-reading questions) albo przeprowadzić wcześniej dyskusję. Takie ćwiczenie ułatwi, szczególnie słabszym uczniom, czytanie ze zrozumieniem (Andrews 1971b: 13). Dobre efekty przynosi także użycie, przypominającego mapę myśli, cognitive organizer. Nauczyciel może podać ogólne informacje dotyczące tekstu, który ma zostać przeczytany wraz z sekwencją zdarzeń. Zastosowanie takiego narzędzia pomoże zbudować wśród uczniów pozytywną postawę wobec czytania i ułatwić im rozumienia czytanego tekstu (Andrews 1971b: 13).
Poprawne czytanie to niewątpliwie bardzo ważna umiejętność, która w dużym stopniu wpływa na pozostałe sprawności językowe. Jak powiedział prezydent Barack Obama, „[c]zytanie jest ważne. Jeśli czytasz umiejętnie, cały świat staje przed tobą otworem” (Obama 2013).

Bibliografia
Andrews, L. (1971a), Directed Reading Question and Cognitive Organizer: Comparative Effect on Reading Comprehension, „Research in the Teaching of English”, t. 5, nr 1, s. 79–83, , [dostęp: 1.08.2021].
Andrews, L. (1971b), Alternatives for Improving Reading Comprehension, „American Secondary Education”, t. 2, nr 1, s. 12–13, , [dostęp: 1.08.2021].
BBC Learning English (2020), BOX SET: The complete guide to English Pronunciation | Learn ALL 44 sounds of English in 75 minutes!, [plik wideo] , [dostęp: 4.02.2022].
Duker, S. (1965), Listening and Reading, „The Elementary School Journal”, t. 65, nr 6, s. 326, , [dostęp: 1.08.2021].
Floyd, K.K., Judge, S.L. (2012), The Efficacy of Assistive Technology on Reading Comprehension for Postsecondary Students with Learning Disabilities, „Assistive Technology Outcomes and Benefits”, t. 8, nr 1, s. 49, , [dostęp: 1.08.2021].
Forrin, N.D., MacLeod, C.M. (2018), This time it’s personal: the memory benefit of hearing oneself, „Memory”, 26:4, s. 574–579.
Hocking, E. (1944), Pronunciation and Silent Reading, „The French Review”, t. 17, nr 4, s. 227, , [dostęp: 1.08.2021].
InstaLing (2020a), Jak poprawić wymowę Polaków uczących się języka angielskiego?, [plik wideo] , [dostęp: 4.02.2022].
InstaLing (2020b), Jak poprawić wymowę Polaków uczących się języka angielskiego? (cz. 2), [plik wideo] , [dostęp: 4.02.2022].
Lund, R.J. (1991), A Comparison of Second Language Listening and Reading Comprehension, „The Modern Language Journal”, t. 75, nr 2, s. 201, , [dostęp: 1.08.2021].
Mart, Ç.T. (2012), Developing Speaking Skills through Reading, „International Journal of English Linguistics”, t. 2, nr 6, s. 93–94 , [dostęp: 1.08.2021].
The Obama White House (2013), 2013 White House Easter Egg Roll: President Obama Reads to Kids, [plik wideo] , [dostęp: 4.02.2022].

Przypisy

¹ Wątpliwości dotyczące zapisu fonetycznego i błędów najczęściej popełnianych przez Polaków w mowie i piśmie rozwiewa George Sliwa, autor poradnika Angielski bez  błędów: jakie błędy popełniają Polacy i jak ich unikać? Z kolei kurs wymowy brytyjskiej i amerykańskiej Say It Better. Angielski wydawnictwa SuperMemo World przyda się w ćwiczeniu uczniom od poziomu A1 do B2. To kurs multimedialny do samodzielnej nauki, wykorzystujący metodę inteligentnych powtórek (ang. spaced repetition).