Przeglądaj artykuły opublikowane w JOwS

Praca z uczniem z jednym zaburzeniem w zachowaniu bądź w rozwoju emocjonalnym stanowi ogromne wyzwanie dla nauczyciela. Co zatem z uczniami, u których zdiagnozowano dwa lub więcej zaburzeń? Jako nauczycielka języka niemieckiego zetknęłam się z uczniem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi (ADHD). Uczeń ten wykazywał duże zdolności językowe, zarówno w nauce niemieckiego, jak i angielskiego. Jednak niektóre elementy języka, a zwłaszcza zagadnienia gramatyczne, były dla niego prawie nieprzyswajalne.

Uczniowie ze spektrum zaburzeń autystycznych oraz nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi

Zaburzenia autystyczne w rozwoju emocjonalnym i w zachowaniu mają bardzo różny charakter, inny u właściwie każdego dziecka. Jednak u uczniów z zaburzeniami często wyróżnia się szereg cech podobnych lub wręcz takich samych. Dziecko z ADHD z dzieckiem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu łączą między innymi: skłonności do rozpraszania się, wewnętrzne zdenerwowanie oraz niepokój, nadwrażliwość sensoryczna lub jej brak, nadmierne wahania nastroju. Przy połączeniu wyżej wymienionych zaburzeń można dostrzec zarówno impulsywność, nadaktywność oraz brak cierpliwości, jak i przyzwyczajenie do codziennej rutyny, nadmierną szczerość czy tiki nerwowe (Bluestone 2004: 52–85; Leitfaden ADS/ADHS 2002: 10–15; Remschmidt, Kamp-Becker 2007: 874–875). Wszystkie te cechy wpływają na proces uczenia się oraz nauczania, warunkują zachowanie uczniów, pozwalają im pogłębiać wiedzę lub hamują nabywanie nowych umiejętności. W rozwoju uczniów z zaburzeniami nauka języków obcych jest szczególnie ważna, ponieważ ich znajomość wzmacnia poczucie własnej wartości uczniów, pozwala im się komunikować, lepiej rozumieć otaczającą rzeczywistość oraz stymuluje ich większą otwartość na innych. Nauczyciel języka obcego może sprawić, że taki uczeń nie tylko osiągnie wysoki poziom znajomości języka, lecz również poprawi umiejętności w języku ojczystym czy pogłębi zainteresowania z geografii, chemii, muzyki. Z tych właśnie powodów warto podejmować wyzwanie, jakim jest nauczanie języka obcego uczniów z zaburzeniami. Czasami wystarczy nieco lepiej poznać ucznia, porozmawiać o jego preferencjach i niechęciach, a scenariusze następnych zajęć będą niejako same się tworzyły (Karpińska-Szaj 2015: 191, Michalak 2018: 43–44).

Strategie i techniki w pracy z uczniem z zaburzeniami

W pracy z uczniem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz ADHD zaczęłam zauważać różne typy powtarzających się zachowań. Były to w większości czynności, które całkowicie dezorganizowały pracę na zajęciach. W tabeli przedstawiam typowe i powtarzalne sytuacje, które udało mi się zaobserwować na lekcji z uczniem z zaburzeniami, oraz możliwości rozwiązań przynoszących korzyści zarówno uczniowi, jak i nauczycielowi. Dzięki nim uczeń stara się dopasować do otoczenia, uczy się przestrzegać zasad oraz gwarantuje sobie postęp w nauce języka obcego. Z kolei nauczyciel panuje nad sytuacją na zajęciach, jest w stanie umiejętnie wprowadzać materiał oraz wie, czego może się po danym uczniu spodziewać.

TABELA 1: Sytuacje na lekcji z uczniem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz ADHD wraz z możliwymi rozwiązaniami (Jankowska 2019: 33–35, Janiszewska 2018: 34)

Należy jeszcze raz podkreślić, że każdy uczeń z zaburzeniami autyzmu i ADHD jest inny i wymaga indywidualnego podejścia ze strony nauczyciela. W pracy z takimi uczniami działa się zwykle metodą prób i błędów, ponieważ najważniejsze jest poznanie danego ucznia, jego zainteresowań i otoczenia oraz zwracanie uwagi na jego reakcje w określonych sytuacjach (Rezvani 2018: 22). Dzięki temu można zaobserwować typowe zachowanie ucznia oraz dobrać odpowiednie strategie i techniki pracy. Na przebieg lekcji języka obcego z uczniem z zaburzeniami wpływa wiele czynników. Ważne jest nie tylko nastawienie ucznia do języka obcego czy jego nastrój w konkretnym dniu, lecz również rodzaj materiałów wykorzystywanych przez nauczyciela oraz rodzaj aktywności proponowanych uczniowi (Bąk-Średnicka 2011: 76). Nauczyciele powinni mieć na uwadze, że nie z każdym zachowaniem ucznia z zaburzeniami muszą poradzić sobie sami. Niektóre sytuacje wymagają interwencji ze strony pedagoga specjalnego, nauczyciela wspomagającego lub psychologa szkolnego. Współpraca między pedagogami potrafi zdziałać cuda w pracy z uczniami z zaburzeniami. Wielu z nich, zwłaszcza tych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, przyzwyczajonych jest do rutyny, która daje im poczucie stabilizacji (Wiechuła-Napiórkowska 2010: 95). Zatem stosowanie tych samych strategii i technik przez wszystkich nauczycieli w określonych sytuacjach z takimi uczniami będzie przynosiło obopólne korzyści. Gdy z zaburzeniami ze spektrum autyzmu łączy się ADHD, to mamy do czynienia z uczniem potrzebującym codziennej rutyny, ale również nadaktywnym, niecierpliwym, impulsywnym. Obserwacja skłonności i zachowań danego ucznia to pierwsze i najważniejsze zadanie dla pracującego z nim nauczyciela.

BIBLIOGRAFIA

• Bąk-Średnicka, A. (2011), Blaski indywidualnego nauczania ucznia dotkniętego autyzmem, „Języki Obce w Szkole”, nr 4, s. 75–80. 
• Bluestone, J. (2004), Materia autyzmu – łączenie wątków w spójną teorię, Warszawa: Fundacja Rozwiązać autyzm. 
• Dębińska-Pruchniak, M., Grzybowska, E. (2012), Zaburzenia integracji sensorycznej a nadpobudliwość psychoruchowa, „Kwartalnik Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Integracji Sensorycznej”, bit.ly/30tjnX1 [dostęp: 10.08.2019].
• Dzięcioł-Pedich, A. (2018), O planowaniu lekcji językowej, użyciu tablicy i wydawaniu poleceń uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, „Języki Obce w Szkole”, nr 4, s. 37–41. 
• Dźwierzyńska, E. (2011), O potrzebie powtarzania w nauczaniu języków obcych, „Języki Obce w Szkole”, nr 2, s. 16–19. 
• Jankowska, P. (2019), Spezifik des Fremdsprachenunterrichts mit Kindern und Jugendlichen mit Verhaltensstörungen [niepublikowana praca magisterska], Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. 
• Janiszewska, B. (2018), Uczniowie z trudnościami w nauce – jak z nimi pracować, „Języki Obce w Szkole”, nr 4, s. 31–35. 
• Karpińska-Szaj, K. (2015), Przygotowanie do pracy z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych: językowe narzędzia diagnostyczne w praktyce nauczycielskiej, „Neofilolog”, nr 45/2, s. 191–192. 
• Krempińska, I. (2011), Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) w ujęciu neurokognitywistycznym i pedagogicznym, „Neurokognitywistyka w Patologii i Zdrowiu. Sympozja”, nr 1, s. 72–80.
• Leitfaden ADS/ADHS (2002), Informationsbrochüre des Hamburger Arbeitskreises.  
• Michalak, M. (2018), Praca z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Przykład gimnazjalistów uczących się języka angielskiego, „Języki Obce w Szkole”, nr 4, s. 43–48. 
• Myschker, N. (2005), Verhaltensstörungen bei Kindern und Jugendlichen. Erscheinungsformen – Ursachen – Hilfreiche Maßnahmen, Stuttgart: W. Kohlhammer. 
• Niemiec-Knaś, M. (2011), Metoda projektów w nauczaniu języków obcych, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. 
• Remschmidt, H., Kamp-Becker, I. (2007), Das Asperger-Syndrom – eine Autismus-Spektrum-Störung, „Deutsches Ärzteblatt”, nr 13, s. 873–882. 
• Rezvani, M. (2018), Teaching English to students with autism: Montessori-oriented versus Audio-Lingual Method, „International Journal of Science, Engineering and Management”, s. 19–23. 
• Schinardi, A. (2011), Autismus-Spektrum-Störung (ASS): eine neue Modediagnose?, „Schweiz Med Forum”, nr 11, s. 588–590. 
• Vermeulen, P. (2011), Ich bin was Besonderes. Arbeitsmaterialien für Kinder und Jugendliche mit Autismus und/oder Asperger Syndrom, Dortmund: Verlag modernes lernen. 
• Werbińska, D. (2004), Nauczanie języka obcego dzieci z zespołem ADHD, „Języki Obce w Szkole”, nr 6, s. 60–64.
• Wiechuła-Napiórkowska, B. (2010), Uczeń autystyczny na lekcji języka obcego, „Języki Obce w Szkole”, nr 3, s. 94–97.
• Winczura, B. (2009), Zabawa jako komponent rozwoju teorii umysłu u dzieci z autyzmem, [w:] B. Winczura (red.), Autyzm. Na granicy zrozumienia, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 87–99.