Przeglądaj artykuły opublikowane w JOwS
Numer: 2019/5
Tematyka: Niepełnosprawność i uczenie się języków, Wykluczenie społeczne – uczniowie z grup defaworyzowanych
Lekcja języka obcego z uczniem ze spektrum zaburzeń autystycznych oraz nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi
Nauczyciele nierzadko mierzą się z wyzwaniem pracy z dziećmi i młodzieżą z różnymi zaburzeniami w zachowaniu, rozwoju emocjonalnym i społecznym. Połączenia zaburzeń występują u uczniów coraz częściej, a skutkuje to specyficznymi zachowaniami na lekcjach. Niniejszy artykuł poświęcony jest niektórym strategiom i technikom pomocnym nauczycielom języków obcych w radzeniu sobie z dzieckiem z zaburzeniami i w takim prowadzeniu zajęć, aby zachowanie dziecka nie dekoncentrowało go, ale wspierało w nauce.
Praca z uczniem z jednym zaburzeniem w zachowaniu bądź w rozwoju emocjonalnym stanowi ogromne wyzwanie dla nauczyciela. Co zatem z uczniami, u których zdiagnozowano dwa lub więcej zaburzeń? Jako nauczycielka języka niemieckiego zetknęłam się z uczniem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi (ADHD). Uczeń ten wykazywał duże zdolności językowe, zarówno w nauce niemieckiego, jak i angielskiego. Jednak niektóre elementy języka, a zwłaszcza zagadnienia gramatyczne, były dla niego prawie nieprzyswajalne.
Uczniowie ze spektrum zaburzeń autystycznych oraz nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi
Zaburzenia autystyczne w rozwoju emocjonalnym i w zachowaniu mają bardzo różny charakter, inny u właściwie każdego dziecka. Jednak u uczniów z zaburzeniami często wyróżnia się szereg cech podobnych lub wręcz takich samych. Dziecko z ADHD z dzieckiem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu łączą między innymi: skłonności do rozpraszania się, wewnętrzne zdenerwowanie oraz niepokój, nadwrażliwość sensoryczna lub jej brak, nadmierne wahania nastroju. Przy połączeniu wyżej wymienionych zaburzeń można dostrzec zarówno impulsywność, nadaktywność oraz brak cierpliwości, jak i przyzwyczajenie do codziennej rutyny, nadmierną szczerość czy tiki nerwowe (Bluestone 2004: 52–85; Leitfaden ADS/ADHS 2002: 10–15; Remschmidt, Kamp-Becker 2007: 874–875). Wszystkie te cechy wpływają na proces uczenia się oraz nauczania, warunkują zachowanie uczniów, pozwalają im pogłębiać wiedzę lub hamują nabywanie nowych umiejętności. W rozwoju uczniów z zaburzeniami nauka języków obcych jest szczególnie ważna, ponieważ ich znajomość wzmacnia poczucie własnej wartości uczniów, pozwala im się komunikować, lepiej rozumieć otaczającą rzeczywistość oraz stymuluje ich większą otwartość na innych. Nauczyciel języka obcego może sprawić, że taki uczeń nie tylko osiągnie wysoki poziom znajomości języka, lecz również poprawi umiejętności w języku ojczystym czy pogłębi zainteresowania z geografii, chemii, muzyki. Z tych właśnie powodów warto podejmować wyzwanie, jakim jest nauczanie języka obcego uczniów z zaburzeniami. Czasami wystarczy nieco lepiej poznać ucznia, porozmawiać o jego preferencjach i niechęciach, a scenariusze następnych zajęć będą niejako same się tworzyły (Karpińska-Szaj 2015: 191, Michalak 2018: 43–44).
Strategie i techniki w pracy z uczniem z zaburzeniami
W pracy z uczniem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz ADHD zaczęłam zauważać różne typy powtarzających się zachowań. Były to w większości czynności, które całkowicie dezorganizowały pracę na zajęciach. W tabeli przedstawiam typowe i powtarzalne sytuacje, które udało mi się zaobserwować na lekcji z uczniem z zaburzeniami, oraz możliwości rozwiązań przynoszących korzyści zarówno uczniowi, jak i nauczycielowi. Dzięki nim uczeń stara się dopasować do otoczenia, uczy się przestrzegać zasad oraz gwarantuje sobie postęp w nauce języka obcego. Z kolei nauczyciel panuje nad sytuacją na zajęciach, jest w stanie umiejętnie wprowadzać materiał oraz wie, czego może się po danym uczniu spodziewać.
TABELA 1: Sytuacje na lekcji z uczniem z zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz ADHD wraz z możliwymi rozwiązaniami (Jankowska 2019: 33–35, Janiszewska 2018: 34)