Bogata oferta nauczania języka szwedzkiego kierowana jest przede wszystkim do studentów, gdyż coraz więcej uczelni decyduje się na otwieranie kierunków o nazwie: filologia szwedzka (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Szkoła Wyższa Ateneum w Gdańsku), filologia germańska o specjalności język szwedzki (Uniwersytet Śląski) lub skandynawistyka ze ścieżką kształcenia w języku szwedzkim (Uniwersytet Gdański), a także w formie studiów filologiczno-biznesowych (Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Tischnera w Krakowie). Oprócz studiów licencjackich i magisterskich można również studiować ten język na niektórych uczelniach w trybie podyplomowym (Uniwersytet Gdański, Szkoła Wyższa Ateneum w Gdańsku). Na warszawskim Uniwersytecie SWPS istnieje możliwość podjęcia studiów w trybie zaocznym. Ponadto niektóre uczelnie organizują kursy otwarte, często w formie zdalnej.
Również w mniejszych miastach wiele szkół językowych ma w swojej ofercie dydaktycznej naukę języka szwedzkiego. Możliwości jest zatem sporo, ale jak dobrać materiały do nauki, aby była jak najbardziej efektywna? Wykształcony magister filologii szwedzkiej, który naucza studentów czy kursantów w szkole językowej, nie musi posiadać przygotowania pedagogicznego, co skutkuje często przypadkowym wyborem podręczników na kursach grupowych czy indywidualnych. Prowadzący korzystają często z materiałów najbardziej rozpowszechnionych, nie zawsze będąc w stanie dobrać idealnie podręcznik do niejednokrotnie zróżnicowanego poziomu grupy lub dydaktyzując występujące w nim ćwiczenia, a więc niejako ułatwić zrozumienie tekstu słuchanego czy pisanego przez wprowadzenie dodatkowych ćwiczeń przed jego prezentacją. Jakie zatem podręczniki wybrać do nauki samodzielnej, a jakie realizować na kursie z lektorem? Jak dobierać te materiały z perspektywy nauczyciela? Na te pytania postaram się odpowiedzieć w dalszej części artykułu, analizując dostępne publikacje do nauki języka szwedzkiego.
Główne podręczniki
Każdy, kto zaczął swoją przygodę z nauką języka szwedzkiego, natknął się zapewne na podręcznik Rivstart (Levy Scherrer i Lindemalm 2014). Jest on najczęściej wybieranym podręcznikiem przewodnim na wielu kursach języka szwedzkiego lub na studiach filologicznych, nie tylko w początkowej fazie uczenia się tego języka. Podręcznik ten podzielony jest na cztery części, według poziomów zaawansowania zgodnie z klasyfikacją Rady Europy:
Rivstart A1+A2 (Levy Scherrer i Lindemalm 2014),
Rivstart B1+B2 (Levy Scherrer i Lindemalm 2008),
Rivstart B2+C1 (Levy Scherrer i Lindemalm 2017),
Rivstart Yrkesliv (Levy Scherrer i Lindemalm 2012) – podręcznik do celów zawodowych.
Do pierwszych trzech części podręcznika wydane zostały zgodne z nim zeszyty ćwiczeń, które jednak w głównej mierze skupiają się bardziej na zagadnieniach gramatycznych niż leksykalnych. W części podręcznikowej oprócz zadań na rozumienie tekstu słuchanego i czytanego można znaleźć sporo ćwiczeń rozwijających sprawność nie tylko mówienia, ale także pisania. Utrwalanie i wprowadzanie nowego słownictwa wymaga jednak wspomnianego we wstępie procesu dydaktyzacji – wskazane jest przerabianie serii Rivstart z nauczycielem, tym bardziej że podręcznik jest jednojęzyczny. Cała seria prowadzi do poziomu C1.
Równie popularna jest również seria podręczników mål (część 1: Althén i in. 2006, część 2: Althén i in. 2007). Koncepcja podręcznika, w której głównymi bohaterami są członkowie rodziny Åberg i ich sąsiedzi, pozwala autentycznie odnaleźć się uczącemu w szwedzkiej rzeczywistości, a zagadnienia gramatyczne „przemycane” są w części pierwszej w dialogach między bohaterami w sytuacjach życia codziennego. Wszystkie teksty – zarówno pisane, jak i słuchane – opatrzone zostały listą nowych słów i zwrotów w nich występujących, a oprócz tego zaznaczono krótkie i długie samogłoski. Zadania w zeszycie ćwiczeń nie tylko nawiązują do zagadnień gramatycznych przekazywanych w podręczniku, ale także pomagają w utrwalaniu poznanego słownictwa. Teksty w podręczniku nawiązują do życia codziennego Szwedów i pozwalają szybko odnaleźć się obcokrajowcowi przyjeżdżającemu do Szwecji w podstawowych sytuacjach komunikacyjnych. Pierwsza część podręcznika prowadzi do poziomu A2, druga – do poziomu B1, a pewną formą poszerzenia kompetencji językowych może być podręcznik Mitt i mål (Hansson Ström i Uddling 2004), prowadzący do poziomu B2. Podręcznik ten jednak również wymaga wsparcia ze strony nauczyciela.
Wspomnieć należy również o publikacjach På svenska (Göransson i Parada 1997) i Svenska utifrån (Nyborg i in. 2001) – są to zestawy podręcznika i zeszytu ćwiczeń doskonale się uzupełniające. W podręczniku På svenska prezentacja nowego słownictwa następuje często za pomocą obrazków oznaczonych numerami, co umożliwia także naukę samodzielną. Warto również dodać, że każdy rozdział zakończony jest sekcjami z frazami do komunikacji, np. gdy pytamy o drogę lub rozmawiamy o pogodzie. Duża liczba zdjęć i obrazków może stanowić punkt wyjścia konwersacji. Podręcznik Svenska utifrån jest zaś przeznaczony do pracy pod opieką nauczyciela ze względu na trudność zadań i szybką gradację stopnia trudności oraz np. dyktanda, które występują już w początkowych częściach książki.
Dla osób, które opanowały język szwedzki w stopniu bardziej zaawansowanym, idealnie nadaje się podręcznik Språkporten (Åström 2006), stanowiący rozszerzenie i pogłębienie posiadanej wiedzy i będący inspiracją do ciekawych dyskusji. Każdy rozdział rozpoczyna się od dłuższego, bardziej zaawansowanego leksykalnie tekstu, z którego wybrane zostały najtrudniejsze lub kluczowe dla jego zrozumienia jednostki leksykalne, wyjaśnione następnie w języku szwedzkim za pomocą parafraz, co ma na celu ułatwienie zrozumienia tekstu. Po prezentacji tekstu następuje część ćwiczeniowa, w której znajdziemy nie tylko zadania dotyczące rozumienia tekstu w formie pytań do tekstu, lecz również ćwiczenia z lukami, ćwiczenia utrwalające i poszerzające znajomość wyrażeń idiomatycznych, czasowniki frazowe (odpowiedniki angielskich phrasal verbs) czy zadania na słowotwórstwo. W podręczniku oprócz tekstów pisanych pojawiają się zadania na rozumienie tekstów ze słuchu, najczęściej w formie otwartych pytań. Przed wysłuchaniem tekstu warto zapoznać się z listą słów i zwrotów zamieszczoną przed pytaniami do tekstu. Jest to zabieg czysto dydaktyczny i ma na celu ułatwienie zrozumienia tekstu zawierającego te jednostki leksykalne.
Inną propozycją podręcznika jest Svenska för utländska studenter (Rehnqvist 2006), który oprócz typowych zadań podręcznikowych zawiera tłumaczenia słownictwa z języka szwedzkiego na język angielski. Analogie te są bardzo pomocne, tym bardziej że oba te języki należą do grupy języków germańskich. Stanowi on doskonałe uzupełnienie podręczników Rivstart A1+A2, mål 1, På svenska 1 oraz Svenska utrifån, gdyż rozdziały pokrywają się tematycznie, a dodatkowe odwołania do języka angielskiego ułatwiają zrozumienie treści.
Słownictwo
Pozycją, od której warto zacząć tę część, jest podręcznik Bygg upp ditt ordförråd (część 1: Watcyn-Jones 1980, część 2: Watcyn-Jones 1984, część 3: Watcyn-Jones 1990), poświęcony przede wszystkim poszerzaniu zasobu słownictwa. Ćwiczenia na dopasowanie synonimów i antonimów przeplatane są obrazkami wizualizującymi przedmioty codziennego użytku, które trzeba przyporządkować do opisujących je słów. Urozmaicony czasochłonnymi zagadkami i komiksami z codziennymi sytuacjami, do których należy dopasować właściwe reakcje językowe, świetnie sprawdza się zarówno przy wprowadzeniu nowego słownictwa, jak i przy jego utrwalaniu. Podręcznik jest wprawdzie czarno-biały, ale z dydaktycznego punktu widzenia wart polecenia. Obrazki czy historie komiksowe w nim zawarte mogą być użyte jako bodźce do budowania dłuższych (również monologowych) wypowiedzi ustnych i pisemnych. W poszczególnych częściach została zachowana gradacja stopnia trudności. Co więcej, na drugiej stronie każdej części znajdują się wskazówki w sekcji Till eleven (Do ucznia), jak korzystać z tego podręcznika. Osoby, które opanowały podstawy języka szwedzkiego, mogą zatem samodzielnie korzystać z tej pozycji.
Osobom uczącym się języka szwedzkiego nieco dłużej godna polecenia jest pozycja Avancera ord (Mathlein 2008). Każdy z dwudziestu zestawów słownictwa rozpoczyna się od prezentacji jednostek leksykalnych opatrzonych komentarzem gramatycznym (część mowy, formy przymiotników, czasowników, imiesłowów czy liczby mnogiej w wypadku rzeczowników), które jednak nie zostały przetłumaczone na żaden inny język. W części ćwiczeniowej zaprezentowanym wcześniej słownictwem należy uzupełnić luki w odpowiednich formach, co z kolei wymaga szerszej wiedzy gramatycznej. Ponadto znajdziemy w niej ćwiczenia zarówno na dopasowanie synonimów i antonimów, jak i jednokrotnego wyboru, w których trzeba wybrać synonimiczne zdanie najbardziej oddające sens zdania wyjściowego. Po przerobieniu kilku zestawów słownictwo można utrwalić w innych kontekstach, wykonując tzw. ćwiczenia zbiorcze (sammanfattande övningar). Biorąc pod uwagę trudność występujących w podręczniku ćwiczeń, wykonując zadania, warto skorzystać ze wsparcia nauczyciela.
Dla bardzo zaawansowanych wart uwagi jest zestaw ćwiczeń Svår svenska. Idiom och slang i urval (Hallström 1999). Niemal każde ćwiczenie zaczyna się od prezentacji nowego słownictwa za pomocą jednojęzycznych definicji, następnie jest zadanie polegające na przyporządkowaniu definicji do danego idiomu/pary słów, a na końcu ćwiczenie wymagające wstawiania nowych słów w luki w konkretnym kontekście. Oprócz idiomów i par słów na końcu podręcznika znajdziemy ćwiczenia na język potoczny (slang). Zestaw ten warto przerabiać z native speakerem, który jako rodzimy użytkownik języka dostarczyć może dodatkowych informacji językowo-kulturowych.
Ord med mening (‘Edegran 2005) to zestaw ćwiczeń podzielony na osiem tematycznie dobranych rozdziałów, przeznaczony dla osób, które opanowały język na poziomie co najmniej A2+/B1. Każde ćwiczenie zaczyna się tabelką z wyjaśnieniami słów w języku szwedzkim w formie jednojęzycznych definicji. Po zapoznaniu się z definicjami można przystąpić do ćwiczeń, które pozwalają nauczyć się kontekstów, w których zaprezentowane słowa mogą być użyte, np. wstawiając słowa w luki czy wykreślając niepasujące słowa do pozostałych. Ponadto można tu znaleźć ćwiczenia na przekształcanie części mowy. Podręcznik doskonale sprawdza się w pracy indywidualnej.
Gramatyka
Zdecydowanie najbardziej obszerną pod względem zagadnień gramatycznych jest publikacja Form i fokus (część A: Fasth i Kannermark 1996, część B: Fasth i Kannermark 1997, część C: Fasth i Kannermark 1998), w której również zachowana została gradacja stopnia trudności przerabianych treści. Kompendium to uporządkowane jest według części mowy, ale istnieje możliwość przerabiania zagadnień gramatycznych w alternatywnej kolejności, zaproponowanej przez autorów podręcznika na początku książki, zaraz po spisie treści. Podręcznik ten nadaje się zarówno do wykorzystywania na kursach, jak i do pracy samodzielnej od poziomu A1+ (część A). Schematyczność ćwiczeń, ilustracje i obszerne wyjaśnienia zilustrowane przykładami sprawiają, że można nie tylko ćwiczyć zagadnienia gramatyczne, ale także poszerzać słownictwo.
Absolutnie pionierską pozycją na polskim rynku sprzedażowym jest jednak podręcznik Troll (Dymel-Trzebiatowska i Mrozek-Sadowska 2011), w którym zagadnienia gramatyczne zostały omówione szczegółowo w języku polskim. Składa się on z dwóch części, przy czym druga stanowi pogłębienie i rozszerzenie treści wprowadzonych w części pierwszej. Przejrzysty układ podręcznika (po lewej stronie teoria zilustrowana przykładami, a po prawej – zestaw ćwiczeń z nią korelujący), gradacja stopnia trudności ćwiczeń oraz zwrócenie uwagi na wyjątki od opisanych reguł sprawiają, że zagadnienia można opanować holistycznie, a z podręcznikiem można pracować zupełnie samodzielnie.
Dobrym uzupełnieniem wymienionych powyżej pozycji na poziomie początkującym (nybörjarsvenska) może być podręcznik I princip (Bruzeus i Håkansson 1993). Podzielony według kategorii gramatycznych i opatrzony wyjaśnieniami nowych zagadnień i obszernymi komentarzami, jest jed nocześnie podręcznikiem zachowującym gradację stopnia trudności. Materiał ten doskonale nadaje się do samodzielnego przećwiczenia zagadnień wprowadzonych przez nauczyciela.
Warto również wspomnieć o Första övningsboken i svensk grammatik (Hellström 1994) oraz Andra övningsbok i svensk grammatik (Hellström i Zalcmanis 1996) – pozycjach skupiających się na zagadnieniach gramatycznych od najprostszych po trudniejsze, z wyjaśnieniami i komentarzami w języku szwedzkim, co z pewnością wymaga wsparcia nauczyciela. Materiał ten zawiera zarówno ćwiczenia schematyczne, drylowe, jak i trudniejsze, wymagające kreatywności.
Praca z tekstem
Jednym z podręczników do rozwijania umiejętności pracy z tekstem przewidzianym dla uczniów od poziomu A1 do B1 jest Kort och lätt (Olausson 2008). Pierwsze trzy rozdziały składają się głównie z ćwiczeń w formie dialogów, które znacznie częściej możemy napotkać w języku mówionym niż pisanym. W kolejnych rozdziałach pojawiają się formy tekstów różnej długości: od maili po teksty prasowe, reklamowe czy specjalistyczne.
Sju jobb (Wäremark 2007) to podręcznik przeznaczony dla osób, które opanowały już podstawy języka szwedzkiego i chcą ćwiczyć rozumienie tekstu pisanego oraz formułowanie wypowiedzi pisemnej. Siedmioro bohaterów podręcznika wykonuje różne profesje i doświadcza rozmaitych sytuacji zawodowych: od problemów z klientami jako sprzedawca po problem nadgodzin w pracy. Do każdego tekstu załączono zestaw pytań, a one same stanowią inspirację do formułowania wypowiedzi ustnych na zaproponowane pod nimi tematy oraz wypowiedzi pisemnych, np. esemesów w odpowiedzi na opisany problem nadgodzin czy wypełnianie formularzy na podstawie tekstu dialogowego.
Osobom, które osiągnęły wyższy poziom zaawansowania językowego (B1/B2), polecić można podręczniki z serii Text i fokus (część 1: Fasth 2003, część 2: Fasth 2006). Koncepcja książki, w której prezentowany tekst jest niejednokrotnie zadaniem leksykalno-gramatycznym, pozwala na powtarzanie, utrwalanie, ale także rozszerzanie kompetencji leksykalnych i środków językowych. Teksty te są stosunkowo długie, porównywalne niemalże pod względem trudności z tekstami w podręczniku Språkporten. Ćwiczenia następujące po prezentowanym tekście nie tylko dotyczą treści tekstu, lecz również rozszerzają słownictwo i pomagają opanować trudniejsze struktury gramatyczne. Podręcznik ten – w przeciwieństwie do Kort och lätt oraz Sju jobb – warto analizować pod opieką nauczyciela.
Podsumowanie
Podręczników do nauki języka szwedzkiego jest naprawdę sporo, a warto dodać, że w treści tego artykułu znalazły się tylko – najistotniejsze z subiektywnego punktu widzenia nauczyciela dydaktyka – pozycje dla osób zarówno rozpoczynających, jak i kontynuujących naukę. Połowa z nich wymaga jednak – ze względu albo na jednojęzyczność podręcznika, albo na trudność dobranych w nich ćwiczeń – przerabiania treści pod opieką nauczyciela, z siedmiu spośród szesnastu przeanalizowanych książek można efektywnie korzystać samodzielnie, a wśród tych pozycji znajdują się takie, które nadają się do pracy zarówno indywidualnej, jak i z nauczycielem.
Bibliografia
Althén, A., Ballardini, K., Stjärnlöf, S., Viberg, Å. (2006), Mål 1, Stockholm: Natur och Kultur.
Althén, A., Ballardini, K., Stjärnlöf, S., Viberg, Å. (2007), Mål 2, Stockholm: Natur och Kultur.
Åström, M. (2006), Språkporten, Lund: Studentlitteratur AB.
Bruzeus, L., Håkansson, G. (1993), I princip, Lund: Almqvist & Wiksell förlag.
Dymel-Trzebiatowska, H., Mrozek-Sadowska, E. (2011), Troll 1, Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Edegran, B.M., Lönneberg, A. (2005), Ord med mening, Stockholm: Sanoma Utbildning.
Fasth, C., Kannermark, A. (1996), Form i fokus A, Lund: Folkuniversitetets förlag.
Fasth, C., Kannermark, A. (1997), Form i fokus B, Lund: Folkuniversitetets förlag..
Fasth, C., Kannermark, A. (1998), Form i fokus C, Lund: Folkuniversitetets förlag.
Fasth, C., Kannermark, A. (2003), Text i fokus 1, Lund: Folkuniversitetets förlag.
Fasth, C., Kannermark, A. (2006), Text i fokus 2, Lund: Folkuniversitetets förlag.
Göransson, U., Parada, M. (1997), På svenska! 1, Lund: Folkuniversitetets förlag.
Hansson Ström, E., Uddling, J. (2004), Mitt i mål, Stockholm: Natur och Kultur.
Hallström, A., Östberg, U. (1999), Svår svenska. Idiom och slang i urval, Stockholm: Studentlitteratur AB.
Hellström, G. (1994), Första övningsboken i svensk grammatik, Stockholm: Sanoma Utbildning.
Hellström, G., Zalcmanis, I. (1996), Andra övningsboken i svensk grammtik, Stockholm: Sanoma Utbildning.
Kowal, I. (2019), Motywacja do studiowania filologii szwedzkiej jako filologii rzadkiej, „Języki Obce w Szkole”, nr 2, s. 37–41.
Levy Scherrer, P., Lindemalm, K. (2014), Rivstart A1+A2, Stockholm: Natur och Kultur.
Levy Scherrer, P., Lindemalm, K. (2008), Rivstart B1+B2, Stockholm: Natur och Kultur.
Levy Scherrer, P., Lindemalm, K. (2017), Rivstart B2+C1, Stockholm: Natur och Kultur.
Levy Scherrer, P., Lindemalm, K. (2012), Rivstart Yrkesliv, Stockholm: Natur och Kultur.
Mathlein, M. (2008), Avancera ord, Stockholm: Liber.
Nyborg, R., Pettersson, N.O., Holm, B. (2001), Svenska utifrån, Uppsala: Svenska institutet.
Olausson, Y. (2009), Kort och lätt, Lund: Folksuniversitetets förlag.
Rehnqvist, G. (2006), Svenska för utländska studenter, Lund: Studentlitteratur AB.
Watcyn-Jones, P. (1980), Bygg upp ditt ordförråd 1, Trelleborg: Folksuniversitetets förlag.
Watcyn-Jones, P. (1984), Bygg upp ditt ordförråd 2, Trelleborg: Folksuniversitetets förlag.
Watcyn-Jones, P. (1990), Bygg upp ditt ordförråd 3, Trelleborg: Folksuniversitetets förlag.
Wäremark, L. (2007), Sju jobb, Stockholm: Natur och Kultur.
1 Co ciekawe, o podjęcie studiów na kierunku filologia szwedzka na Uniwersytecie Jagiellońskim już trzynaście lat temu ubiegało się średnio 6,5 kandydata na miejsce (Kowal 2019).
