Numer: 2020/4
Sytuacja kryzysowa, z jaką mamy do czynienia w przypadku pandemii COVID-19, może wywoływać natłok myśli i emocji. Pojawia się naturalny lęk, który pobudza nasze funkcje poznawcze do zwiększonej aktywności. Lęk ten sprawia, że koncentrujemy się na źródle zagrożenia i nie potrafimy myśleć o niczym innym. Uruchamiamy mechanizmy błędnego myślenia, które często pociągają za sobą nieadekwatne zachowania, brak empatii i wzmożoną agresję. Jak zadbać o stan emocjonalny własny i swoich uczniów w sytuacji niepewności i zagrożenia? Jak prowadzić zajęcia, a równocześnie wspierać swoich uczniów w radzeniu sobie z lękiem?
Żyjemy w czasach chaosu, nieprzewidywalności i niepewności. Logiczna zasada linearności, zakładająca zależności przyczynowo-skutkowe, często nie ma zastosowania. Zmagamy się raczej ze zjawiskiem przeciwnym, kiedy małe, z pozoru nieznaczące decyzje, mogą mieć nieproporcjonalnie duży wpływ, zarówno korzystny, jak i dewastujący, na naszą rzeczywistość. Wielu z nas odczuwa wysoki poziom stresu i lęku, który uaktywnia specyficzne formy zachowania. Lęk to emocja złożona. Kiedy go odczuwamy, to oddziałuje on na nas fizycznie, emocjonalnie, behawioralnie i poznawczo. Nie zawsze jesteśmy tego świadomi w chwili, gdy go przeżywamy, ale będąc w stanie lęku, myślimy, odczuwamy i zachowujemy się inaczej, niż wtedy, gdy go nie doświadczamy. Pojawia się cała gama różnych emocji, takich jak: zdenerwowanie, napięcie, pobudzenie, przestrach, poirytowanie, roztrzęsienie, zniecierpliwienie, frustracja i agresja, które wpływają na nasze funkcjonowanie i na relacje z innymi. Lęk sprawia, że jesteśmy wrażliwi na sygnały świadczące o zagrożeniu i wpadamy we wszechogarniającą spiralę paniki, która uruchamia ciąg nieracjonalnych zachowań. Na poziomie poznawczym występuje wówczas wiele zniekształceń percepcyjnych, czyli tzw. pułapek umysłowych, np.:
Każdy z nas inaczej radzi sobie z sytuacją, w której się znaleźliśmy i różnie zarządza swoimi emocjami. Od czego to zależy? Z pewnością od naszego ogólnego stanu zdrowia psychicznego, od poziomu tzw. rezyliencji, czyli hardości psychicznej, oraz od osobowości. Przede wszystkim jednak jest to zależne od naszego wewnętrznego nastawienia, samoświadomości, umiejętności radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, a zwłaszcza od naszej umiejętności zarządzania równowagą energetyczną, która wpływa zasadniczo na naszą odporność psychiczną. Budowanie jej i utrzymywanie zapewniają związki chemiczne – neuroprzekaźniki: endorfina, dopamina, serotonina oraz element układu limbicznego – hipokamp. Informacje, które zawierają, pozwalają nam szybko podejmować decyzje, a odpowiednia ilość hormonów – odczuwać empatię. Zdolność przetrwania to naturalna umiejętność każdego człowieka. Dlaczego jednak jedni radzą sobie z tym dobrze, a inni szybko się poddają? Wyjaśnienia można poszukiwać w strukturze naszego mózgu. Im bardziej ciało migdałowate, odpowiadające za strach i lęk, jest wrażliwe na pobudzenie, tym silniej odczuwamy emocje i postępujemy zgodnie z nimi. Kora mózgowa ma kontrolę nad ciałem migdałowatym i pozwala na stłumienie emocji lub ich nasilenie. W obecnej sytuacji trudno zracjonalizować zagrożenie, a występujący stres utrudnia nam trzeźwą jego analizę. Emocje pojawiają się błyskawicznie i podejmujemy impulsywne działania. Wiemy jednak, że to myśli kształtują nasze emocje i w zależności od tego, jak myślimy, takie wywołujemy w sobie reakcje emocjonalne, a w konsekwencji tak się zachowujemy. Warto zdać sobie sprawę z tego, jakie myśli nam towarzyszą i jak możemy je zmienić, by inaczej odczuwać lęk. Czasem, kiedy pojawia się kaskada myśli, warto to uchwycić i powiedzieć sobie „Stop!”, a następnie postarać się zmienić powtarzającą się myśl na taką, która pozwoli nam być bardziej proaktywnymi i podejmować czynności, które kontrolujemy (np. iść na spacer, wykonać ćwiczenie, przygotować lekcje). Nauczyciel, choć sam obciążony wysokim poziomem stresu i lęku, ma za zadanie mobilizować i wspierać swoich uczniów. Nauczanie to nie proces terapeutyczny, jednak czas, w którym żyjemy, sprawia, że nauczyciele z konieczności wcielają się w nowe role w swojej pracy i niejednokrotnie facylitacja i wspieranie uczniów okazują się ważniejsze niż funkcja dydaktyczna. Coraz bardziej popularna w ostatnich latach psychologia pozytywna stała się podstawą do promowania edukacji pozytywnej (Seligman 2002; Fredricson 2005). Wydaje się ona szczególnie istotna w obecnym czasie.
Strategie z zakresu psychologii pozytywnej wykorzystywane w edukacji pozytywnej to przede wszystkim identyfikacja i rozwój mocnych stron oraz potencjału każdego ucznia i nauczyciela, a także wizualizacja najlepszej wersji samego „siebie” (ang. self). Analiza mocnych stron ucznia stwarza podstawy tzw. edukacji serca (Linkins i in. 2015: 65). Przeprowadzone metaanalizy (Seligman 2002, 2009; Fredricson 2005; Brunwasser i Gillham 2008; Durlak i in. 2011) wskazują na istotny wpływ działań opartych na zasadach psychologii pozytywnej na wzrost poczucia dobrostanu uczniów oraz obniżenie coraz częściej obserwowanych u dzieci symptomów depresji i zaburzeń lękowych. Badania wskazują również na wzrost poziomu kreatywności u uczniów, rozwój inteligencji emocjonalnej oraz lepsze wyniki w nauce. Uczniowie wykazują większy poziom zaangażowania, ciekawości poznawczej i chęci do uczenia się (Fisher, za: Seligman i Norrish 2015). Za pioniera założeń psychologii pozytywnej w edukacji uznaje się Geelong Grammar School w Australii – szkołę, w której realizowany jest z powodzeniem, opracowany w 2012 r., program kształcenia oparty na założeniach edukacji pozytywnej. W jego opisie sprecyzowano cele i metody oraz zaprezentowano wielowymiarowy model, obejmujący sześć powiązanych ze sobą sfer nauczania. Centralnym elementem modelu stały się koncepcja „rozkwitu” (ang. flow) i teoria PERMA (Kolber 2014: 160). Ta ostatnia, opracowana przez Martina Seligmana, obejmuje następujące elementy: P – positive emotions (pozytywne emocje); E – engagement (zaangażowanie); R – relations (relacje interpersonalne); M – meaning (znaczenie); A – accomplishment (pozytywne osiągnięcia) (Seligman 2002). We wdrażaniu edukacji pozytywnej ważne wydaje się, by nauczyciele wzmacniali przede wszystkim następujące aspekty (na podst. Kolber 2014 oraz założeń przyjętych w Geelong Grammar School):
Edukacja pozytywna sprzyja podnoszeniu odporności psychicznej zarówno uczniów, jak i nauczycieli; motywuje do wspólnego działania i sprzyja budowaniu kompetencji społecznych, takich jak asertywność, umiejętność proszenia o pomoc, świadomość własnych procesów myślowych generujących różne emocje. W tym trudnym okresie warto skupić się na pielęgnowaniu pozytywnej emocjonalności na lekcjach, wprowadzając zadania ćwiczące autoempatię, uważność i okazywanie wdzięczności. Lekcje możemy rozpoczynać od krótkich pozytywnych wizualizacji (ang. visionary journey) albo od kierunkowania świadomości uczniów na ich poczucie wdzięczności za drobne rzeczy, których doświadczają w życiu codziennym. Nie będziemy jednak w stanie wspierać uczniów i troszczyć się o nich, jeśli najpierw nie zadbamy o własny dobrostan. Pamiętajmy, że paradoksalnie każda sytuacja kryzysowa to okazja, by uruchomić swoje kreatywne myślenie i wprowadzić znaczące zmiany w codziennej rutynie. Naszą odporność wzmacniają przede wszystkim pozytywne myślenie i emocje. Optymistycznie nastawione osoby nie szukają szczęścia w bodźcach zewnętrznych, ponieważ nastrój szybko się obniża wraz z ich zanikiem. Warto zatem odkrywać pozytywną energię w sobie i dzielić się tą umiejętnością ze swoimi uczniami. Każdy moment jest dobry, by zacząć zauważać dobre, ważne i niezwykłe chwile w swoim życiu. Celebrujmy więc swoje małe sukcesy, praktykując wdzięczność, bo to skuteczny sposób na zmianę własnego modelu myślenia oraz budowania pozytywnej motywacji u uczniów.
BIBLIOGRAFIA
4/2020
Adrian Równiatka
Zdalna nauka, która przymusowo dominuje aktualnie w edukacji, wykorzystuje możliwości i dobrodziejstwa technologii cyfrowych. Jednak już wcześniej praktykowano przeniesienie części nauki z klasy do domu ucznia – jako stosowanie tzw. odwróconej klasy (ang. flipped classroom). Warto przyjrzeć się bliżej temu podejściu, zwłaszcza z perspektywy uczestnika takiego rodzaju nauki.
4/2020
Marta Ehrenkreutz-Jasińska
Według Biblii początkiem wszystkiego było słowo. A gdzie jest słowo, tam jest też i rozmowa. I wszystko wydawałoby się proste, gdyby nie wieża Babel i pomieszanie języków… Kiedy byłam dzieckiem, bardzo mnie irytowało, że chęci zabawy z rówieśnikami staje na przeszkodzie nieznajomość słów, które wokół słyszałam.
4/2020
Dr Katarzyna Czubała-Vyborov
Każde zajęcia z języka obcego są doskonałą okazją ku temu, aby oprócz zapoznawania ze strukturami leksykalno-gramatycznymi przybliżyć uczniom tradycję, sztukę i szeroko rozumianą kulturę obcą. Młodzi ludzie powinni uczyć się ciekawości i otwartości wobec innych kultur, poszanowania innych ras i religii, a także tolerancji w stosunku do odmiennych poglądów i odczuć. Ważne jest poszerzanie horyzontów uczniów, uświadamianie im istnienia bogactwa wielokulturowego na świecie, różnorodności zwyczajów, pokazywanie podobieństw i różnic między polską a obcą sztuką, tradycją, kulturą, a tym samym kształtowanie wrażliwości międzykulturowej.
4/2020
W 2020 r. konkurs European Language Label odbywał się w trudnych warunkach pandemii COVID-19. Nie wszystkim udało się ukończyć prace projektowe zgodnie z planem, niektóre kraje zdecydowały się nie przeprowadzać konkursu. Nie odbyło się również zaplanowane uroczyste wręczenie Certyfikatów ELL w Brukseli. W Polsce zarówno przyjmowanie wniosków, jak i prace jury przebiegły planowo. Kapituła European Language Label nagrodziła sześć innowacyjnych projektów – pięć z nich otrzymało Certyfikaty ELL, jeden zaś został wyróżniony przez krajowe jury konkursu.
Udostępnij:
