Przeglądaj artykuły opublikowane w JOwS

Typ szkoły: uniwersytet/szkoła wyższa

Poziom nauczania: poziom B2–C1

Temat zajęć: Was für ein Schatz ist der WORTschatz? Wortschatzumfang und -einteilung. Wprowadzenie do leksykologii jako nauki o słownictwie.

Typ zajęć: konwersatorium

Czas trwania zajęć: 90 minut

Cele zajęć: 

komunikacyjne

Studenci potrafią: 

• wymienić i opisać poszczególne podgrupy słownictwa;
• wyróżnić poszczególne typy leksykologii i spokrewnionych dyscyplin językoznawczych;
• wskazać, z którym typem leksykologii i z którą spokrewnioną dyscypliną językoznawczą mają do czynienia;
• dokonać logicznego podziału słownictwa według ustalonych kryteriów oraz uzasadnić swój wybór;
• współpracować w grupach i przyjmować różne role;

leksykalne

Studenci potrafią: 

— omówić typy leksykologii, dziedziny pokrewne i podział słownictwa, stosując odpowiednią terminologię; prawidłowo zastosować ogólną terminologię leksykologiczną;

Metody i techniki pracy: zajęcia frontalne, plenum, praca indywidualna, praca w grupach, dyskusja, CLIL. 

Środki dydaktyczne: internet, rzutnik, komputer, telefony komórkowe/tablety z dostępem do internetu, karty pracy, słowniki online, „licytacja”, padlet.com, prezentacje PowerPoint.

Przebieg zajęć1 :

Faza wprowadzająca (5 min)

Wykładowca wita się z grupą, sprawdza listę obecności i informuje o temacie zajęć, a następnie prezentuje temat i cele zajęć (np. z użyciem PowerPoint). Studenci otrzymują ok. 30 sekund na zapoznanie się z treścią wyświetloną na ekranie.

Faza realizacyjna (80 min)

1. Wykładowca zadaje pytanie: Welche Assoziierungen mit dem Terminus Lexikologie haben Sie? Studenci indywidualnie wpisują skojarzenia na padlet.com lub – jeżeli występują problemy z połączeniem internetowym – podają swoje skojarzenia, a wykładowca zapisuje je na tablicy. (5 min)

2. Wykładowca dzieli studentów na grupy 3-4-osobowe i zadaje pytanie: Was ist Lexikologie? Studenci dyskutują w grupach przez 5 minut. Po upływie tego czasu zgłaszają swoje propozycje krótkiej definicji tego terminu. (10 min)

3. Wykładowca wyświetla definicję na tablicy. Studenci mają ok. 1 minuty na zapoznanie się z treścią. Po tym czasie wykładowca zadaje pytanie sprawdzające rozumienie definicji: Womit beschäftigt sich die Lexikologie? Studenci zgłaszają swoje propozycje. Wykładowca zapisuje odpowiedzi na tablicy. Wykładowca wyświetla na tablicy informację, jakie są zadania leksykologii (prezentacja PowerPoint). Następnie porównuje je z zapisanymi wcześniej odpowiedziami studentów. (5 min)

4. Wykładowca zadaje pytanie: Was steht (also) im Mittelpunkt der lexikologischen Untersuchungen? Prawidłowa odpowiedź: Wort. Studenci udzielają odpowiedzi tak długo, aż nie padnie prawidłowa odpowiedź. Osoba, która jako pierwsza udzieli prawidłowej odpowiedzi, otrzymuje gratulacje. Słowo Wort zostaje zapisane na tablicy. (5 min)

5. Wykładowca zadaje pytanie: Was ist ein Wort? Jest to przypomnienie wiedzy zdobytej podczas Wstępu do językoznawstwa. Studenci podają informacje, które zapamiętali z wykładu. Liczy się każda informacja. Wykładowca zapisuje podawane informacje na tablicy. (5 min)

6. Wykładowca rozdaje wydruk z różnymi definicjami słowa Wort (Arbeitsblatt 1). Po zapoznaniu się z definicjami i wyjaśnieniu ewentualnych nieznanych słów następuje prośba o konkluzję. Prawidłowa odpowiedź: nie ma jednej definicji słowa Wort; definicja zależy od badawczego punktu widzenia; jest to swego rodzaju pojęcie pierwotne; słowa służą do komunikacji. (10 min)

7. Wykładowca proponuje studentom „licytację” i zadaje pytanie: Wie viele Wörter hat das Deutsche? Studenci zapisują swoje odpowiedzi na kartce i nikomu ich nie pokazują. Następnie wykładowca wyświetla podział słownictwa na słownictwo aktywne i pasywne (prezentacja PowerPoint). Po wyjaśnieniu tej kwestii studenci dostają 1 minutę na doprecyzowanie swoich odpowiedzi. Po tym czasie na sygnał wykładowcy studenci podnoszą karteczki. Jednocześnie wyświetlana jest prawidłowa odpowiedź. Studenci, którzy w swoich szacunkach byli najbliżej prawidłowej odpowiedzi, otrzymują gratulacje. Następnie wykładowca wyświetla dane dla polszczyzny. (5 min)

8. Wykładowca wyświetla podział czworokątów (Arbeitsblatt 2) po czym zadaje studentom pytanie: Was hat die Einteilung der Vierecke mit der Eintelung des Wortschatzes gemeinsam? Was drückt diese Graphik aus? Was symbolisiert sie? Studenci dyskutują w parach, jak alegorycznie wytłumaczyć zaprezentowaną grafikę, po czym dzielą się swoimi przemyśleniami z wykładowcą. Prawidłowa odpowiedź: grafika pokazuje, że w zależności od założeń można otrzymać różne wyniki, a niektóre elementy (słowa/ figury) mogą należeć do kilku kategorii. (5 min)

9. Wykładowca ponownie zadaje pytanie: Wie viele Wörter hat das Deutsche?, po czym zadaje pytanie: Wie kann man diese 500 000 Wörter logisch einordnen? Nach welchen Kriterien sollte man sich richten? i zapisuje na tablicy hasło Einteilung des Wortschatzes. Studenci dostają karteczki z 70 słowami (Arbeitsblatt 3), które mają – w grupach 3-4-osobowych – uporządkować według wcześniej ustalonych kryteriów. Następnie fotografują rozwiązanie i wysyłają wykładowcy mailem. Wykładowca wyświetla rozwiązania poszczególnych grup, prosząc przedstawiciela każdej grupy o omówienie przyjętych kryteriów i podziału słów. Studenci porównują proponowane rozwiązania między sobą i dyskutują o ich wadach i zaletach. W tym zadaniu nie ma dobrych i złych rozwiązań. Ma ono na celu pokazać problemy i ograniczenia związane z odpowiednim i klarownym podziałem materiału słownego. Z problemem tym studenci mogą się zetknąć w dalszej pracy naukowej podczas analizy leksyki w szerokim tego słowa znaczeniu. Wykładowca wskazuje, jak ważne jest jasne i precyzyjne określenie kryteriów i konsekwentne ich stosowanie. To zadanie może być również wykonane jako praca domowa. (20 min)

10. Wykładowca prezentuje i omawia podział słownictwa (prezentacja PowerPoint). Studenci, korzystając z listy słów z poprzedniego ćwiczenia, ustalają, do której grupy (Kern-, Haupt- czy Randwortschatz) mogą należeć podane słowa. Wykładowca zapisuje rozwiązania na tablicy. Po skończonym ćwiczeniu studenci mają możliwość wykonania zdjęcia. (10 min)

Praca domowa (3 min)

Wykładowca rozdaje wydruk z grafiką przedstawiającą miejsce leksykologii w językoznawstwie (Arbeitsblatt 4). Informuje studentów, że w internecie dostępny jest tekst Kaffee Togo für zum Mitnehm‘ und ein frisch belecktes Brötchen i rozdaje karty pracy z tabelą z częściowo wpisanymi przykładami z tekstu (Arbeitsblatt 5). Zadanie domowe polega na znalezieniu fragmentów odnoszących się do fonetyki, leksykologii i ortografii oraz wpisaniu ich do tabeli.

Faza podsumowująco-ewaluacyjna (2 min)

Wykładowca zadaje pytania, a następnie wyświetla je na tablicy.: Was ist für Sie noch unklar? Was sollte noch geübt werden? Wozu braucht man Lexikologie? Wie können Sie das lexikologische Wissen praktisch anwenden? Wozu brauchen Sie das Fach? Was möchten/können Sie aus dem Unterricht für sich zeihen?. Studenci mogą zgłosić zapotrzebowanie ustnie lub pisemnie w formie bilecików w konkretnymi pytaniami. Odpowiedzi na te pytania będą podstawą do powtórzenia wiadomości i nawiązania do poprzednich zajęć podczas kolejnego spotkania. 

BIBLIOGRAFIA:

• Bußmann, H. (2008), Lexikon der Sprachwissenschaft, Alfred Kröner Verlag: Stuttgart.
• Römer, Ch., Matzke, B. (2010), Der deutsche Wortschatz, Struktur, Regeln und Merkmale, Tübingen: Narr Verlag.
• Römer, Ch., Matzke, B. (2003), Lexikologie des Deutschen. Eine Einführung, Tübingen: Gunter Narr Verlag.
• Schippan, T. (1984), Lexikologie der deutschen Gegenwartssprache, Leipzig: VEB Bibligraphisches Institut.
• Schlaefer, M. (2002), Lexikologie und Lexikographie. Eine Einführung am Beispiel deutscher Wörterbücher, Berlin: Erich Schmidt Verlag.

NETOGRAFIA:

• Kapitel 2: Kaffee Togo für zum Mitnehm‘ und ein frisch belecktes Brötchen (2015), [blog] bit.ly/2NeKxeX, [dostęp: 7.09.2019].
• Wikipedia – Wolna encyklopedia, termin „wort”, de.wikipedia.org/wiki/Wort [dostęp: 7.09.2019]. 

Arbeitsblatt 1

Wort – Definitionen

Ein Wort ist eine selbständige sprachliche Einheit. In der natürlichen Sprache besitzt es – im Gegensatz zu einem Laut oder einer Silbe – eine eigenständige Bedeutung. […] Das „Wort“ wird begrifflich zumeist vom Phonem, vom Morphem, der Syntagma sowie dem Satz abgegrenzt. Allerdings kann tatsächlich auch ein einziges Wort einen Satz bilden, genauso wie das Wort aus nur einem einzigen Morphem und dieses wiederum aus nur einem einzigen Phonem bestehen kann, Beispiel: Oh! Bezogen auf Schrift wird ein Wort auch als ein durch Trennzeichen, etwa Leerzeichen, begrenzter Textausschnitt definiert.

Quelle: de.wikipedia.org/wiki/Wort

Intuitiv vorgegebener und umgangssprachlich verwendeter Begriff für sprachliche Grundeinheiten, dessen zahlreiche sprachwissenschaftlich Definitionsversuche uneinheitlich und kontrovers sind. Das W[ort] wird je nach theoretischem Verständnis und Beschreibungskontext durch unterschiedliche und im Einzelnen nicht immer widerspruchsfreie Eigenschaften charakterisiert.

Quelle: Bußmann, H. (2008: 794)

W[örter] sind kleinste, durch Wortakzent und Grenzsignale wie Pause, Knacklaut u.a. theoretisch isolierbare Lautsegmente, die auf orthographisch-graphematischer Ebene durch Leerstellen im Schriftbild isoliert werden.

Quelle: ibidem

Auf morphologischer Ebene sind W[örter] als Grundeinheiten vo grammatischen Paradigmen wie Flexion gekennzeichnet und zu unterscheiden von den morphologisch charakterisierten Wortformen, vgl. schreiben vs. schreibst, schrieb, heschrieben; sie sind strukturell stabil und nicht trennbar sowie durch sprzifische Regeln der Wortbildung zu beschreiben.

Quelle: ibidem

Auf lexikalisch-semantischer Ebene sind W[örter] kleinste, relativ selbsständige Träger von Bedeutung, die im Lexikon kodifiziert sind, und unter syntaktischem Aspekt lassen sie sich als kleinste verschiebbare und ersetzbare Einheitzen des Satzes beschreiben.

Quelle: ibidem 

Aus der Sicht der Zeichenbenutzer können semantische Wörter Unterschiedliches in eine kommunikative Handlung einbringen. Sie können etwas bezeichnen (z.B. einen Gegenstand oder einen Vorgang) und/oder Emotionen bzw. Wertungen ausdrücken (z.B. eine Abneigung) und/oder eine Absicht artikulieren.

Quelle: Römer, Ch., Matzke, B. (2010: 13)

Ein prototypisches Wort trägt auf allen Sprachsystemebenen Wortcharakter. Es ist […] gekennzeichnet durch

1. seine Isolierbarkeit in Rede und Schrift,

2. seinen selbstständigen Bedeutungscharakter,

3. seine Morphemstruktur,

4. seine Fähigkeit, Phrasenkern sein zu können, und

5. seinen kommunikativen Charakter, etwas darzustellen und/oder Gefühle auszuidrücken und/oder eine Intention zu transportieren. 

Arbeitsblatt 2 

Arbeitsblatt 3 

Arbeitsblatt 4 

Arbeitsblatt 5