Przeglądaj artykuły opublikowane w JOwS

Głównym celem i zadaniem nauczycieli jest przekazywanie wiedzy oraz wykształcenie umiejętności jej zdobywania. Efekty pracy nauczycielskiej są jednak bardzo różne, gdyż czynników wpływających na przebieg i rezultaty uczenia się jest niezmiernie dużo. Dydaktycy zadają sobie pytanie: który z nich jest najbardziej znaczący? Dla jednych sukces tkwi w osobowości i kompetencji nauczyciela, dla innych – w skutecznej metodzie nauczania, dla jeszcze innych – w cechach indywidualnych uczących się (m.in. wiek, inteligencja, motywacja, style czy strategie uczenia się). Kluczem do efektywnego nauczania i uczenia się języków obcych jest przede wszystkim zrozumienie procesu przyswajania informacji, czyli mechanizmów działania pamięci.

Memoryzacja

Proces, który pozwala zapamiętać, przechować i przywołać przyswojone treści nazywa się memoryzacją. Najczęściej wyróżnia się trzy jego etapy:

• Rejestrowanie – świadomy proces kodowania danych, które wybieramy do zapamiętania. Wymaga uwagi i wysiłku. Efektywność zapamiętywania zależy od: wieku ucznia, zrozumienia informacji, liczby powtórzeń, technik zapamiętywania, ogólnej wiedzy i doświadczenia.
• Przechowywanie – proces wybiórczy: nie zapamiętujemy wszystkiego, czego się nauczyliśmy. Z badań pamięci wynika, że szybkość zapominania jest największa zaraz po utrwaleniu nowych informacji, z czasem jednak maleje. Skuteczność przechowywania jest skorelowana:
• ze stopniem zrozumienia informacji (treści kompletne, logiczne, zorganizowane są lepiej przechowywane),
• z czynnikami indywidualnymi ucznia (wiek, stopień rozwoju intelektualnego),
• z aktywnością i zaangażowaniem ucznia (częstotliwość powtórek).
• Trzeci etap procesu memoryzacji to przypominanie, czyli świadome odzyskiwanie informacji. Jest to jedyny etap, który może być kontrolowany w sposób bezpośredni, w przeciwieństwie do rejestracji i przechowywania – ich rezultaty można zaobserwować jedynie poprzez przypominanie sobie informacji. Efektywność przypominania jest uwarunkowana przez:
• wiek ucznia,
• jego stan fizyczny i psychiczny,
• procesy skojarzeniowe wynikające z ogólnej wiedzy i doświadczenia (Fabbro 1996, Serafini 1996).

Schemat procesu przyswajania informacji zaproponowali Atkinson i Shiffrin: 

Ze świata zewnętrznego otrzymujemy informacje odbierane przez receptory zmysłów i to wrażenia są pierwszym krokiem w przetwarzaniu przychodzących informacji. Na schemacie widzimy, że dane językowe najpierw trafiają do magazynu pamięci sensorycznej, tzw. ultrakrótkiej. Ten typ pamięci jest ściśle związany z percepcją, która może mieć charakter wizualny (np. podczas czytania) lub słuchowy (jeśli tzw. input pochodzi z czyjejś wypowiedzi lub z filmu czy nagrania). Informacje, która docierają do pamięci sensorycznej, znikają z niej prawie natychmiast, nie są poddawane analizie. Dzięki uwadze ich część może (mówiąc obrazowo) zostać przetransportowana do magazynu pamięci STM, tzw. pamięci roboczej lub tymczasowej. Pojemność tej pamięci jest dość ograniczona i wynosi 7 ± 2 jednostek informacyjnych, np. cyfr czy pojedynczych wyrazów, czyli w praktyce od 5 do 9. Informacje te są przechowywane przez ok. 30–40 sekund, dopóki nie zostaną „przeniesione” do magazynu pamięci długoterminowej lub nie zostaną zastąpione przez kolejne. Maksymalną pojemność pamięci krótkoterminowej osiągamy w wieku 12–13 lat, natomiast w wieku 21–25 lat następuje powolny spadek jej wydajności. Można zahamować ten proces, ćwicząc pamięć i będąc aktywnym intelektualnie. Jak już wspomniano, informacja pozostaje w pamięci krótkoterminowej, dopóki nie zostanie zastąpiona przez inne dane lub przeniesiona do magazynu pamięci długoterminowej. Pamięć ta, nazywana także wtórną, ma nieograniczoną pojemność i nieograniczony czas przechowywania informacji. Oznacza to, że informacja, która tam dociera, pozostaje na zawsze. Brak powtórzeń może jedynie spowodować, że będzie ona trudno dostępna. W tym miejscu warto podkreślić, że głównym celem i zadaniem glottodydaktyki jest właśnie przenoszenie materiału językowego z magazynu pamięci krótkoterminowej do magazynu pamięci długoterminowej (Kurcz 2005, Brześkiewicz 1996, Serafini 1996).

Czynniki ułatwiające zapamiętywanie

Właściwy proces kodowania i utrwalania informacji jest zdeterminowany przez następujące czynniki:

• Zainteresowanie, pozytywna postawa i motywacja uczącego się – efekt ten można osiągnąć, gdy materiał do nauczenia się jest ciekawy, zaskakujący, przydatny i przekazany w przystępny sposób.
• Zastosowanie technik nauczania odpowiednich dla wszystkich stylów poznawczych – zatem do sposobów, jakie jednostka stosuje, ucząc się, czyli postrzegając i organizując treści do nauczenia. Dzięki wielu badaniom wiemy, iż istnieją trzy podstawowe modalności, czyli sposoby postrzegania rzeczywistości i uczenia się: wzrokowa, słuchowa i kinestetyczna:
• osoby o dominującej modalności wzrokowej lepiej przetwarzają informacje, kiedy widzą materiał, może mieć on charakter werbalny bądź graficzny (rysunki, ilustracje, schematy, tabele, mapy myśli);
• osoby o dominującej modalności słuchowej szybciej uczą się ze słuchu, lubią zadawać pytania i słuchać wyjaśnień, pracować z nagraniami zamiast czytać, przetwarzać informacje w rytmie, z muzyką w tle;
• osoby o dominującej modalności kinestetycznej/czuciowej uczą się najlepiej poprzez ruch, teatr, aktywności manualne i fizyczne, innymi słowy ‒ poprzez działanie.
• Aktywizacja obu półkul mózgowych – w latach 80. ubiegłego wieku dokonano odkrycia niezwykle istotnego dla teorii nauczania. Amerykanin Roger Sperry otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny w 1981 roku za to, iż dowiódł różnych funkcji półkul mózgowych. Z jego badań wynika, iż prawa półkula odpowiada za myślenie artystyczne i twórcze, orientację w przestrzeni, myślenie globalne, rozumienie metaforyczne, symboliczne znaczenia słów: organizuje treści w sposób kreatywny, metaforyczny, intuicyjny; wyszukuje powiązania między informacjami, reaguje na kolory, emocje, muzykę. Lewa półkula odpowiada za myślenie analityczne, mechaniczne, konkretne, realistyczne i logiczne, również za pamięciowe uczenie się, tłumaczenie, rozpoznaje język werbalny, cyfry, organizuje treści w sposób linearny i chronologiczny, zapamiętuje szczegóły. Proces uczenia się jest skuteczniejszy, gdy angażujemy obie półkule jednocześnie – łączymy ćwiczenia językowe z odpowiednio dobranymi kolorami czy dźwiękami, stosujemy skojarzenia i graficzne formy przedstawiania treści.
• Skuteczne strategie zapamiętywania – czyli stosowanie praw pamięci, mnemotechnik.

Prawa pamięci

Najważniejsze prawa pamięci, które usprawniają proces zapamiętywania, to:

1. Efekt pierwszeństwa i świeżości – kiedy uczymy się listy słów, najbardziej zapada nam w pamięć jej początek (efekt pierwszeństwa) oraz wyrazy końcowe (efekt świeżości/nowości) i to bez większego wysiłku. Informacja otrzymana na początku wywiera największy wpływ na tworzenie się ogólnego wrażenia, stanowi punkt odniesienia dla kolejnych informacji. Z kolei informacje odebrane niedawno są lepiej pamiętane od tych, które odebrano wcześniej. W praktyce pierwsze słowa zostają „przetransportowane” do magazynu pamięci długoterminowej, ostatnie natomiast pamiętamy, ponieważ zostały przeczytane właśnie jako końcowe i znajdują się jeszcze w pamięci krótkoterminowej, świeżej. Dlatego należy robić przerwy podczas procesu uczenia się i dzielić materiał na mniejsze części.
2. Regularne powtarzanie ‒ łatwiej zapamiętać informację, z którą często mamy kontakt. Coś, co jest często powtarzane, zapamiętuje się o wiele lepiej i na dłużej. Małe, ale częste powtórki są czynnikiem skutecznego zapamiętywania.
3. Rozumienie ‒ bardzo silnie wspomaga zapamiętywanie: łatwiej jest odtworzyć tok myślenia niż informację zakodowaną tylko pamięciowo.
4. Przerwy w nauce ‒ długie, ciągłe uczenie się jest bardzo nieskuteczne, ponieważ już po kilkunastu minutach zmniejsza się poziom koncentracji. Robiąc przerwy w trakcie nauki mamy więcej cząstek zawierajacych początek i koniec.
5. Kolejność, porządek ‒ jest to bardzo silne prawo pamięci. Uporządkowane, chronologicznie ułożone, kompletne i pokategoryzowane informacje są łatwiejsze do zapamiętania.
6. Ważność ‒ lepiej pamiętamy informacje, które są dla nas ważne, najtrudniej zapamiętać informacje, które są nam całkowicie obojętne.
7. Związek ‒ łatwiej zapadają w pamięć treści, które mają pewien związek z tym, co już wiemy.
8. Rytm, muzyka – czyli elementy piosenek, wyliczanek sprawiają, że informacja „łatwo wpada w ucho”. Piosenki zawierają melodię, która stymuluje uczucia i emocje (prawa półkula). Po drugie, słowa piosenek zwykle się rymują, dzięki czemu są łatwiejsze do zapamiętania i mają własny rytm. Wszystkie te elementy sprawiają, że piosenki głęboko zapadają w pamięć.
9. Rym – wzmacnia pamięć. Dowodem na to może być przechowywanie w pamięci wierszyków i rymowanek z dzieciństwa.
10. Ruch – pomaga w utrwalaniu przede wszystkim kinestetykom, zgodnie z ideą nauczania polisensorycznego.
11. Wizualizacja, skojarzenia ‒ znacznie lepiej pamięta się informacje przedstawione w formie graficznej, najlepiej jeszcze w formie skojarzeń. Aby skojarzenia były skuteczne, powinny być śmieszne, absurdalne. Automatycznie lepiej pamięta się wszystko to, co odbiega od normy, co wyróżnia się, nie pasuje do kontekstu, jest dziwne, wyolbrzymione, niesamowite, niezwykłe, uderzające. Wszystko to, co wybija się ponad przeciętność i normalność.

Mapa myśli

Rewelacyjnym narzędziem, które pozwala wykorzystać większość praw pamięci, jest mapa myśli. Najkrócej rzecz ujmując, mapa myśli to jedna z technik konstruowania notatek z użyciem słów kluczy i obrazów. Dzięki swej wizualnej strukturze jest łatwiejsza do zrozumienia, zapamiętania i wymaga mniejszej liczby słów niż tradycyjna notatka. Składa się z centralnie umieszczonego wyrazu- -pojęcia, wokół którego umieszczonych jest od kilku do kilkunastu pojęć, odnoszących się do głównego terminu. W celu ukazania zależności między różnymi elementami mapy używamy strzałek/ikon. Zamiast całych zdań używamy słów kluczy i/lub rysunków, skrótów myślowych, a do wyróżniania pojęć ‒ kolorów. Łączenie myśli i idei w sposób nielinearny jest naturalną właściwością ludzkiego umysłu, a mapa myśli to narzędzie złożone ze słów kluczy, mające wielokierunkową, wizualną formę, umożliwiającą ogromną ilość odniesień (Buzan 2008). Twórcą mapy myśli jest Tony Buzan, człowiek o wybitnej inteligencji, autorytet w dziedzinie technik uczenia się. Przez wiele lat redagował czasopismo dla członków MENSY. W latach 60. zaproponował mapę myśli jako specjalną technikę graficzną, która pobudza potencjał intelektualny i może stanowić innowacyjną, niestandardową technikę nauczania i uczenia się. Teoria mindmappingu Buzana oparta jest na wynikach badań dotyczących fizjologicznej i psychologicznej strony funkcjonowania ludzkiego mózgu, m.in. na odkryciach odrębności funkcji półkul mózgowych, preferencji uczenia się, roli polisensoryczności, mechanizmów zapamiętywania i praw pamięci.

Źródło: jaksieuczyc.pl/kreatywne-wizualizacje

Zastosowanie mapy myśli

Mapy myśli znajdują dzisiaj zastosowanie w biznesie, edukacji i samorozwoju. Świat biznesu wykorzystuje je do tworzenia projektów i biznesplanów, do przygotowywania prezentacji, umów handlowych i raportów, do prowadzenia negocjacji, robienia notatek oraz rozwiązywania problemów. W edukacji narzędzie to ma bardzo szerokie zastosowanie. Wykład przygotowany w formie mapy myśli jest zwykle o wiele bardziej klarowny niż długi monolog czy tekst czytany. Główna idea jest jasno zdefiniowana. Konstruowanie mapy podczas wykładu umożliwia spontaniczne dodawanie nowych elementów bez wykreślania poprzednio zapisanych informacji. Mapa myśli jest niezwykle przydatna w nauce języków obcych, ułatwia robienie notatek nie tylko z lektur, ale z każdego tekstu, który wymaga analizy, zapamiętania słownictwa. Nie jest w stanie jedynie zastąpić notatek, w których trzeba zanotować szczegóły. Poniżej kilka przykładów map myśli, konstruowanych na komputerze i odręcznie: 

Źródło: wnauce.pl/pomysl-na-notatki-mapy-mysli

Źródło: www.naharvard.pl/mapy-mysli.html

10 powodów, dla których warto stosować mapę myśli jako technikę nauczania/uczenia się

1. Mapa ujmuje myśli w całość, porządkując je przy tym.
2. Mapa pobudza nieprzerwany potok myśli i skojarzeń. Każde połączenie nowych informacji z już przyswojonymi ułatwia ich rozumienie, zapamiętywanie i utrwalanie.
3. Proces uczenia się jest szybszy i bardziej efektywny, jeśli przyswajając informacje, używamy obu półkul mózgowych. Mapa myśli zmusza je do pracy, wykorzystując powiązania, wyróżnienia, strukturę, kolory i tworzenie obrazu całości.
4. Łatwiej zapamiętać materiał, który jest niezwykły, udziwniony, wyolbrzymiony. Tworzenie mapy pobudza kreatywność, inwencję i wyobraźnię. Przepływ pomysłów jest szybki, gdy rezygnujemy z linearnej formy notatki.
5. Wyobrażenia zmysłowe w myśleniu mogą być pomocne w rozwiązywania problemów. Mapa myśli pozwala przyjąć różne punkty widzenia, bo w obrazach łatwiej uchwycić związki niż w słowach.
6. Obraz poparty tekstem skuteczniej oddziałuje na odbiorcę komunikatu. Mapa myśli ułatwia przekazywanie informacji i komunikację.
7. Przyswajanie informacji jest szybsze, jeśli przekaz jest zgodny ze stylem poznawczym uczącego się. Mapa myśli dzięki swej wizualnej formie, oddziałuje na zmysł wzroku, przez ustny komentarz – na zmysł słuchu, a dzięki ręcznemu je tworzeniu – na zmysł ruchu, wychodząc naprzeciw kinestetykom.
8. Pamięciowe utrwalanie informacji jest mało skuteczne. Mapa myśli odwołuje się do logicznego myślenia odbiorcy i jego pamięci wizualnej, która jest zazwyczaj lepsza niż pamięć werbalna. Ucząc się ze zrozumieniem, zapamiętujemy tok myślenia.
9. Tradycyjne notatki często są zbyt długie i szczegółowe, zabierają dużo czasu. Mapa skraca czas potrzebny na ich przeglądanie, gdyż eliminuje zbędne słowa, a jednocześnie pozwala prezentować ogromną ilość informacji na jednej stronie.
10. Prezentacja na forum czy publiczne wystąpienia są stresogenne. Mapa myśli pozwala zmniejszyć stres związany z wypowiedzią, ułatwia kontakt z publicznością podczas prezentacji, czyniąc ją bardziej zrozumiałą i przyjemną.

Źródło: www.gosc.pl/doc/5426187.Mapy-mysli

Źródło: portal.librus.pl/artykuly/mapy-mysli-od-czego-zaczac

Żyjemy w czasach, gdy język werbalny jest coraz bardziej wypierany przez obraz. Rozwój mediów elektronicznych spowodował zmianę sposobów komunikowania się, czytania i pisania. Obraz – w tym przypadku mapa myśli – stał się głównym kodem informacyjnym. Do tworzenia map nie są jednak potrzebne programy komputerowe. Wystarczy odręczny rysunek, który nie wymaga specjalnych uzdolnień plastycznych. Spontanicznie wykonywany, nie musi być perfekcyjny ani nawet sam w sobie zrozumiały, powinien być natomiast łatwy do wyjaśnienia. Rysunek tworzony na oczach innych jest zwykle przekonujący, dodaje pewności siebie, gdyż nie powoduje onieśmielenia. Ostateczna forma niekoniecznie musi być taka, jak została zaplanowana, gdyż rysunek można łatwo modyfikować i nanosić poprawki. Podsumowując, mapa myśli to narzędzie, które stanowi znakomitą strategię pamięciową: może być wykorzystane zarówno w fazie rejestrowania, jak i przywoływania przyswojonych informacji. To tylko mały element procesu dydaktycznego, a potrafi wyostrzyć percepcję, wzbudzić zainteresowanie, podtrzymać koncentrację, podnieść motywację, ułatwić zrozumienie i organizację treści. Ze względu na swe różnorodne właściwości pozwala wykorzystać maksymalnie czas i potencjał intelektualny uczniów. 

BIBLIOGRAFIA

• Arabski, J. (1996), Przyswajanie języka obcego i pamięć werbalna, Katowice: Śląsk.
• Atkinson, R.C., Shiffrin, R.M. (1968), Human memory. A proposed system and its control Processes, [w:] K.W. Spence, J.T. Spence (red.), The psychology of learning motivation, vol. 8. Londyn: Academic Press.
• Buzan, T. (2005), Rusz głową, Łódź: Ravi.
• Buzan, T. ( 2008), Mapy Twoich myśli, Łódź: Acha!
• Brześkiewicz, Z.W. (1996), Superpamięć: jak uczyć się trzy razy szybciej, Warszawa: Agencja Marketingowo-Wydawnicza Comes.
• Drapeau, Ch. (2002), Jak uczyć się szybko i skutecznie, Warszawa: KDC.
• Fabbro, F. (1996), Il cervello bilingue, Roma: Astrolabio.
• Freddi, G. (1994), Glottodidattica fondamenti, metodi e tecniche, Turyn: UTET Libreria.
• Komorowska, H. (2003), Metodyka nauczania języków obcych, Warszawa: Fraszka Edukacyjna.
• Mezzadri, M. (2003), I ferri del mestiere, Perugia: Guerra Edizioni Soleil.
• Pichiassi, M. (1999), Fondamenti di Glottodidattica. Temi e problemi della didattica linguistica, Perugia: Guerra Edizioni.
• Roam, D. (2010), Narysuj swoje myśli. Jak skutecznie prezentować i sprzedawać pomysły na kartce papieru, Gliwice: Helios S.A.
• Rotrou, de J. (2003), Pamięć doskonała, Warszawa: W.A.B.
• Serafini, M.T. (1995), Come si studia, Milano: Strumenti Bompiani.