Przeglądaj artykuły opublikowane w JOwS

Założeniem pedagogiki nowego wychowania J. Deweya1   jest dopasowanie treści i sposobów nauczania do potrzeb dziecka. Uczenie się oparte na zabawie, żywej ekspresji, praktyce, rozwijaniu zainteresowań, zdolności i umiejętności poznawczych oraz poruszaniu wyobraźni. W dramie towarzyszące tworzeniu roli napięcie między wyobrażeniem a działaniem w grupie wyzwala olbrzymią energię. Zintensyfikowane są emocje, silniejsza jest motywacja do poznawania, trenowana jest pamięć. Tym  bardziej lekcje z dramą są znakomite dla najmłodszych – dzieci nie tylko „odgrywają role”, one stają się postacią, a odgrywana scena staje się ich życiowym doświadczeniem. Warunkiem jest jednak stworzenie sytuacji i całej scenerii wokół niej tak, aby były autentyczne i przekonujące dla dziecka.

Metody i techniki pracy dramą na lekcji

Ćwiczeń dramowych jest nieskończenie wiele, zaczniemy więc od zestawienia wybranych technik wraz z kontekstem ich stosowania:

1. Rozgrzewka – ćwiczenia wyciszające, jeśli uczniowie są zbyt pobudzeni, lub ćwiczenia pobudzające, jeśli są bierni, ospali (tzw. energetyzery). Rozgrzewkę można    z powodzeniem przeprowadzić w ramach ćwiczeń integracyjnych i  aktywizujących.
2. Gry, zabawy – pomagają zintegrować grupę; używane na początku i w trakcie pracy z grupą. Jest ich bardzo wiele: od pięciominutowych zabaw w okręgu, podczas których reagujemy na to, co powiedziała osoba przed nami, do wielogodzinnych gier (np. Mafia). Znakomite zestawienie gier znajdziemy na stronie: Improvencyclopedia.org.
3. Ćwiczenia wstępne – pokazują różne podejścia dotematu, przygotowują do poprowadzenia dramy. Koncentrują się na pracy z ciałem, głosem, emocjami i na krótkich improwizacjach w parach.
4. Elementy pantomimy – uczą niewerbalnego komunikowania się i operowania symbolem. Często są wprowadzane pod postacią gestów prezentujących konkretne słowa oraz zabawy w kalambury.
5. Stop-klatka – obraz zatrzymany w ruchu. Polega na nagłym zatrzymaniu akcji i przeanalizowaniu jakiegoś ważnego aspektu danej sytuacji, by następnie po zakończeniu sceny podjąć dyskusję.
6. Tworzenie pomników – z kilku osób lub całej grupy buduje się „pomnik” za pomocą ustawionych lub poruszających się ciał, niekiedy z rekwizytami. Później następuje nazwanie go i omówienie (podobnie jak we wcześniejszej technice).
7. Etiudy dramowe – uczniowie wspólnie budują scenki, interpretują dany temat, dzięki czemu przywiązują większą wagę do tego, co i jak wypowiadają, wkładają w to emocje i zachodzi tu autentyczna interakcja (podczas dyskusji daje się jednak zauważyć, że czasem nie słuchają siebie nawzajem).
8. Symulacje – określone z góry role i scena do odegrania, podczas której należy rozwiązać  problem  lub konflikt, np. rozmowa trzech osób zamkniętych w windzie.
9. Zmiana ról – służy głębszemu wczuciu się w  sytuację i przećwiczeniu w parach przez każdego obu  ról. Pochodną tej techniki jest: „Gdybym był tobą/ na twoim miejscu” – w krytycznym momencie życia postaci w scenie inna osoba zabiera głos i mówi, co by zrobiła na miejscu występującego.
10. Rola jako film – w tej technice przyjmuje się, żkręcony jest film, który można cofnąć; role mogą być odegrane ponownie, bohaterom zadawane są pytania. Można też wymyślić specyficzną konwencję, jak np. reportaż, komedia, talk-show, mecz. Znakomite jest też używanie techniki zmiany konwencji w środku sceny, np. z romansu na thriller.
11. Dramaturgizacja – jest to odgrywanie ról zinterpretowanych na podstawie dokumentów pisanych, np.: z prasy, tekstu literackiego, tekstów użytkowych (nawet  biletów  do  kina,  ulotki,  folderu),  a także określonych sytuacji (np. konfliktów, awarii, niespodzianek).
12. Dzień z życia oraz scena z przeszłości – techniki mające na celu przeniesienie się w wyobraźni do sytuacji z życia codziennego lub wydarzenia z przeszłości (także historycznej). Uczniowie mogą otrzymać gotowe role i fragmenty wypowiedzi. Nauczyciel może być przewodnikiem lub narratorem, który pomaga wyobrazić sobie szczegóły sceny.

Propozycje ćwiczeń dramowych

Poniżej podaję pomysły na dramę na lekcjach języka angielskiego z dziećmi. Sposoby zaadaptowania i wplatania tych ćwiczeń w plan zajęć są niezliczone. Co prawda wymagają inwencji twórczej nauczyciela, ale ich efektywność jest tego warta.

Just do it

Są to ćwiczenia z kategorii Total Physical Response (TPR)2, w ramach których uczniowie (już najmłodsi, nawet dwulatki) reagują całym ciałem na polecenia. Wcześniej zapoznają się ze słownictwem (film, obrazki, prezentacja nauczyciela).

1. The Tree. Dzieci wyobrażają sobie, że są drzewami. Nauczyciel mówi, co robią  te  drzewa, a  dzieci pokazują to według własnej interpretacji,  np.  The tree is growing.; The leaves are in the wind.; The leaves are falling down. Można skorzystać z opracowania tego ćwiczenia wraz z poleceniami opisanymi wierszem w zbiorze ćwiczeń pt. Drama in the Classroom, Junior English Timesaver Fiony Beddall (2006: 6–8).
2. What’s it like? Uczniowie ćwiczą pary przeciwstawnych przymiotników: heavy – light, fast – slow, long – short, hard – soft, easy – difficult. Najpierw odgrywają scenę, w której podnoszą paczkę. Nauczyciel zmienia polecenie: – Heavy (paczka jest ciężka); – Light (lekka paczka); – Heavy – light. Potem udają, że idą po schodach. Polecenia brzmią: – Fast (szybki krok); – Slow (wolny); – Fast – slow. Potem myją włosy. Polecenia: – Short (krótkie); – Long (długie); – Short – long. Następnie siadają na fotelu: – Hard (twardy); – Soft (miękki)Propozycje ćwiczeń z zastosowaniem TPR przedstawiła na łamach JOwS P. Brzozowska <bit.ly/2F3dNof> – przyp. red. itd. Na koniec przechodzą  przez  wyimaginowany labirynt. Polecenia: – Easy (łatwy); – Difficult (trudny). Oczywiście można tworzyć inne pary przymiotników.
3. Story Mimes. Dzieci po zapoznaniu się z bajką wykonują poszczególne czynności według słów narratora. Może to być narracja w czasie teraźniejszym, np. Goldilocks is lying down in the little bear’s bed albo tylko w czasie przeszłym: Cinderella lost her shoe running down the stairs.
4. Sand castle. Dzieci wspólnie wyobrażają sobie, że robią zamek z piasku. Nie ma przeciwskazań, żeby wykonać takie ćwiczenie z piaskiem kinetycznym w sali albo w plenerze. Nauczyciel z wykorzystaniem ilustracji ( flashcards) prosi dzieci o wykonanie poszczególnych części zamku i jego otoczenia. Dzieci budują, zmieniają, poprawiają. Każde z nich robi dokładnie to, co zalecił nauczyciel. Zamiast zamku z piasku można budować rakietę, lepić bałwana itp.
5. Spring. Dzieci, poznawszy słownictwo związane z oznakami wiosny, wcielają się we wszystkie   z nich po kolei. W tle gra przyjemna muzyka, przy której dzieci spacerują. Nagle nauczyciel przerywa utwór i woła np. – Storks! – wtedy dzieci udają bociany. Może też komunikować się całymi zdaniami: – Storks are flying back to the country! Lub: – Storks are looking for frogs in the grass.
6. Wake up! Dzieci wyobrażają sobie,  że  akcja dzieje się w domu. Szykują się do wyjścia do szkoły. Nauczyciel jest rodzicem, który prosi pojedynczo dzieci, by wstały, umyły zęby, ubrały się, spakowały podręczniki, zjadły zupę mleczną itd. Ćwiczenie to można przenieść na inne sytuacje z życia codziennego, np. polecenia lekarza podczas wizyty kontrolnej.

Let’s meet

Są to techniki dramowe służące przełamaniu pierwszych lodów w grupie; można je rozwijać na wiele sposobów. Tego typu ćwiczenia warto wykorzystywać na początku każdej lekcji.

1. What’s your name? Pierwszego dnia szkoły dzieci poznają swoje imiona. Siadają w kółku. Wstają po kolei i podają swoje imię, dodając jakiś gest do każdej sylaby imienia. Na przykład: Ma- (macha prawą ręką) -ry (klaszcze w dłonie) -sia (skacze na lewej nodze). Po przywitaniu każdy w grupie powtarza imię za pomocą gestów.
2. Counting. Uczniowie stojący w okręgu odliczają kolejno, zaczynając od jednego (w bardziej zaawansowanej grupie może być to liczenie co trzy, np. one-three-six-nine-twelve). Zaczyna wskazany przez nauczyciela uczeń, który mówi: – Jeden i kładzie dłoń na ramieniu osoby po swojej prawej stronie. Ta osoba podaje kolejną liczbę, kładzie dłoń na ramieniu kolegi po prawej i tak dalej, aż krąg zamknie się na osobie inicjującej.
3. Hello. Nauczyciel mówi: – Hello! za każdym razem z różną intonacją. Uczniowie zgadują, w jakim kontekście to hello mogło być powiedziane, np. do znudzonej sprzedawczyni, zagubionego dziecka, zdenerwowanej woźnej, spóźnionego ojca. Następnie uczniowie ćwiczą, jak można powiedzieć wybrane frazy na różne sposoby, np. – Good night; – Thank you; – I’m sorry; – Very well.
4. Mirroring. Uczniowie chodzą po klasie i odgrywają sytuację społeczną (np. witanie się na przyjęciu), nauczyciel rozdaje im kartki z rolami lub poleceniami. Rozmawiając, uczniowie zwracają szczególną uwagę na intonację, gesty i język ciała drugiej osoby, a następnie próbują naśladować jej zachowanie. Po kilku minutach takich prób grupa dzieli się spostrzeżeniami na temat tego, jak czuli się w trakcie tego ćwiczenia. Odzwierciedlając zachowanie rozmówcy, łatwiej nawiązujemy dobrą relację. Nie należy jednak zbyt wiernie i gorliwie naśladować drugiej osoby, gdyż może to uznać za przedrzeźnianie.
5. Alphabet letters. Dzieci grają w grupkach po cztery, pięć osób. Ćwiczenie to można  przeprowadzić na dużej przestrzeni, najlepiej na dywanie. Nauczyciel podaje losowo wybraną literę (najlepiej bez pokazywania jej zapisu), a uczniowie w każdej z grup układają ze swoich ciał tę literę.

Warm-up

1. Bim-bam-bom. Ćwiczenia rozgrzewkowe w dramie często sprowadzają się  do  treningów z  ciałem i głosem. Ćwiczy się m.in. dykcję, co jest bardzo przydatne na lekcjach języka obcego. Wystarczy poprosić uczniów, aby wyobrazili sobie, że są aktorami lub piosenkarzami na próbie. Następnie głośno i wyraźnie powtarzają sylaby, w których występuje dźwięk, którego mają się nauczyć. Na przykład: the-tho-though-thee-this-that.
2. Tonguetwisters. Uczniowie ponownie wyobrażają sobie siebie na próbie. Tym razem ich zadaniem jest powtarzanie jak najwyraźniej wybranych łamańców językowych. Kolejnym wyzwaniem jest zaśpiewanie ich na dowolną melodię. Przykład:

Betty bought a bit of butter.

But the butter Betty bought was bitter. so Betty bought a better butter,

and it was better than the butter Betty bought before.

3. Echo. Nauczyciel głośno i  wyraźnie czyta wybrane słowa. Po każdym z nich uczniowie „robią echo”, czyli powtarzają to słowo głośno, potem ciszej, a następnie jeszcze ciszej.
4. Mood game. Uczniowie siedzą w kółku. Nauczyciel pokazuje całym ciałem wybraną emocję. Zadaniem uczniów jest ją odtworzyć, poczuć w sobie, zinterpretować na swój sposób,  a  następnie  ją  nazwać. W drugim etapie uczniowie spacerują po sali. Nauczyciel mówi głośno słowo nazywające emocję,  np. worried. Uczniowie mają oddać podane słowo przez dramę (tu: chodzą przygarbieni,  zatrzymują się przy ścianie, łapią za głowę, rozglądają się itp.).

Meet the Monster

Zanim   przystąpimy   do   tego    zadania,    przygotujmy z uczniami papierowe maski przedstawiające różne potwory3. Dzieci dostają ilustracje z potworami, na których widać szczegóły postaci, w które się wcielają. Zapamiętują, ile mają głów, nóg, rąk, ogonów itp. Następnie nakładają na siebie maski i odpowiadają na pytania nauczyciela, np.: – Have you got two heads?

– Yes, I’ve got two heads.

– Have you got two legs? – No, I’ve got three legs.

Household Robots

Każdy uczeń otrzymuje kartkę (tylko do swojej wiadomości) z niecodziennym zadaniem do wykonania w gospodarstwie domowym, np. czyszczenie rynny, rozkładanie wykładziny, naprawa zamka w drzwiach. Po kolei prezentuje bezgłośnie zadanie z kartki, pamiętając, że jest robotem, a nie człowiekiem. Grupa zgaduje, jaka czynność była wskazana na kartce. Jest to dobre ćwiczenie na lekcję powtórzeniową.

I’m a cauliflower

Pomysł jest zaczerpnięty ze słynnego wiersza Brzechwy:

Na straganie – każde z dzieci losuje, którym  jest warzywem. Wyobraża sobie, jak by się czuło jako kalafior lub rzodkiewka, i usadzone na bazarze ma wygłosić swoją kwestię. Są to krótkie monologi na podstawie poznanych wcześniej treści. Każdy uczeń konsultuje z nauczycielem poprawność wymyślonej przez siebie kwestii, a następnie w całej grupie rozlegają się jednocześnie wypowiedzi dzieci.

At the market

Tym razem dzieci dzielone są na sprzedawców i kupujących. Każdy sprzedawca ma inny typ stoiska. Każdy kupujący ma inną listę zakupów. Warto przy tym zadaniu stworzyć scenografię, znaleźć lub narysować rekwizyty. Dzieci wymyślają swoje kwestie, ćwiczą je razem z nauczycielem, uczą się też improwizować rozmowy. Następnie nauczyciel mówi: – Go! i w tej samej chwili bazar ożywa. Sprzedawcy zachwalają swój towar, kupujący pytają, kupują lub idą dalej. Wszystko się dzieje w tym samym czasie. Można zrobić kilka prób i nagrać film z finalnego wystąpienia. Dzieci będą zaskoczone, widząc szczegóły, których nie były świadome w trakcie zabawy, jak również tym, że wszyscy wokół mówią po angielsku i nie trzeba się przejmować, jak się wypadło.

Present

Uczniowie siedzą w kółku, mogą być w mniejszych grupkach. Jedna osoba odwraca się w prawo i udaje, że daje drugiej osobie prezent (może gestami zaprezentować, jak wielki i ciężki jest ten przedmiot). Druga osoba odpakowuje prezent i spontanicznie reaguje. Pierwsza odpowiada. Następnie druga osoba obdarowuje trzecią (po swojej prawej) wymyślonym prezentem i przebiega kolejna krótka konwersacja. Przykład: – Oh, thanks a lot! That’s my dream present. – I know you love bikes. – Is it made of gold? – No, it’s just painted.

Invisible Ball

Uczniowie stoją  w  okręgu.  Jedna  osoba  wybiera  drugą i udaje, że rzuca do niej piłkę. Wypowiada przy tym jedno słowo. Osoba wytypowana ma szybko powiedzieć zdanie (nie słowo), które w jakiś sposób odnosi się do tego słowa. Może to być prosta definicja, zdarzenie lub subiektywna reakcja, np. – A pancake… It is my favourite dish.

–  Children… Children  make  the  home cheerful. Istnieje ryzyko, że kolejne osoby będą korzystały ze skojarzeń poprzedników  i  tworzyły  podobne  zdania.  Nauczyciel naciska więc na to, żeby starały się stworzyć coś całkiem nowego. Może podać wcześniej kilka przykładów, aby pokazać rozmaitość odpowiedzi.

Aye aye, Captain

Akcja dzieje się na statku pirackim. Dzieci wchodzą w rolę marynarzy.  Nauczyciel  podaje  polecenia  do wykonania:

– Pull the sails! Brush the deck! Watch out, a shark!. W zależności od poziomu zaawansowania i czasu można akcję przenieść w różne inne miejsca, w których nauczyciel jest przewodnikiem, instruktorem. Może to być nauka chodzenia po linie czy zjeżdżania na nartach albo oprowadzanie po mieście lub wesołym miasteczku. Można także symulować wizytę u fryzjera lub organizowanie szkolnego balu.

Walkie-Talkie

Gra odbywa się w parach. Jedna osoba jest detektywem, który śledzi uciekiniera. Melduje przez krótkofalówkę, co śledzona osoba w tej chwili robi (jak najbardziej szczegółowo). Uciekinier wykonuje dokładnie to, co słyszy od detektywa, np. – He’s walking in the park, walking towards a bench, now he’s making a stop. He’s looking round, taking something out of the pocket…

Let’s

Ćwiczenie do wykonania raczej w parach, ale można też przeprowadzić je z całą grupą. W każdej z wersji jedna osoba zaczyna od jakiejś propozycji, np. – Let’s go the the mall (shopping centre) lub – Let’s go on a picnic. Druga osoba (lub każda kolejna w grupie) dopowiada zdanie zaczynające się od Yes, and… Na przykład: – Yes, and we can invite Kate. Wtedy osoba, która inicjowała rozmowę, dołącza swoją propozycję, zaczynając od Yes, and… Ćwiczenie kończy się, gdy wyczerpią się pomysły. Chodzi w nim jednak o to, aby aktywizować poznane struktury językowe dotyczące propozycji, sugestii, a także poruszyć wyobraźnię i emocje dzieci. Zadanie uczy też konstruktywnej komunikacji przez zastosowanie tzw. kontraktu (yes, and).

Look Who’s Talking

Uczniowie w parach przygotowują i odbywają krótką rozmowę na podstawie sceny pochodzącej ze znanego wszystkim filmu. Może być to np. „Shrek” lub inna animowana produkcja. Starają się po swojemu odtworzyć wybrane postaci, mogą je też parodiować. Nie szkodzi, jeśli cytat z filmu nie będzie zbyt wierny. Grupa zgaduje, w jakim kontekście, w jakiej sytuacji lub w jakim filmie mogły paść te słowa.

Carry on

Uczniowie dostają kwestie z minidialogów. Krążąc po klasie, szukają osoby, która ma pasującą kwestię do ich dialogu. Po utworzeniu pary uczniowie w żywy i zaangażowany sposób odgrywają swoje dialogi. Najlepiej, żeby dialogi te poruszały emocje. Nauczyciel może czerpać inspiracje z lekcji albo stworzyć własne przykłady niezręcznych sytuacji, np. – Hey! Aren’t those my biscuits you’re eating?, Oh, I’m sorry, I stepped on your foot!.

Snapshots

W małych grupkach uczniowie przygotowują żywe zdjęcie, czyli odtwarzają kadr z jakiejś znanej całej klasie sytuacji. Może to być scena z poprzednich zajęć. Ważne,  aby w trakcie ustawiania i prezentowania żywego zdjęcia porozumiewali się po angielsku. Pozostali uczniowie zgadują, jaką sytuację prezentuje dana grupa.

Compound adjectives

Za pomocą tego ćwiczenia można powtórzyć przymiotniki złożone opisujące np. charakter lub wygląd: good-mannered (dobrze wychowany), badly-behaved (niegrzeczny), good-looking (przystojny), old-fashioned (staroświecki), grey-haired (siwy). Przymiotniki można tłumaczyć dosłownie, ale są też wśród nich idiomy, poznawane zazwyczaj na wyższym poziomie znajomości języka, lecz godne wykorzystania z racji powszechnego ich użycia w języku angielskim.

Uczniowie są podzieleni na dwie rywalizujące ze sobą grupy lub wykonują zadanie pojedynczo i każda kolejna osoba dostaje wyrażenie do zaprezentowania. Nauczyciel podaje zdanie z jasnym kontekstem, ale bez właściwego przymiotnika złożonego (dwuwyrazowego). Uczeń (lub grupa) A konsultuje się z nauczycielem, aby sprawdzić, czy wpadł na poprawny przymiotnik, a następnie pokazuje kolegom (lub grupie) B za pomocą gestów, o jakie słowo chodzi. Dobrze jest umówić się, że uczniowie zaczynają określać drugi człon, który zazwyczaj niesie główny przekaz frazy. Na przykład opisując tight-fisted (skąpy, a dosłownie „o zaciśniętej pięści”), pokażemy najpierw zaciśniętą pięść, a potem wyrazimy przymiotnik tight przez np. wskazanie obcisłych dżinsów. Po zakończeniu zabawy klasa dostaje kartki z wymienionymi zdaniami i wpisuje w luki brakujące przymiotniki złożone.

Podsumowanie

Chyba nic tak bardzo nie pokazuje, czym jest radość uczenia się, jak zabawy dramowe. Przygotowywanie ich przez nauczyciela, ćwiczenie i powtarzanie przez uczniów wywołuje olbrzymi entuzjazm i wyzwala kreatywność. Efektywność nauki również jest wysoka pod warunkiem, że ćwiczenie zostanie starannie przeprowadzone. Warto korzystać z gotowych źródeł i kart pracy do lekcji języka angielskiego z dramą.

• Beddall, F. (2006), Drama in the Classroom, Junior English Timesaver, Mary Glasgow Magazines/Scholastic.
• Goldie, A. (2015), The Improv Book. Improvisation for Theatre, Comedy, Education, and Life, Londyn: Oberon Books.
• Pankowska, K. (1990), Drama – zabawa i myślenie, Warszawa: Wydawnictwa Centralnego Ośrodka Metodyki Upowszechniania Kultury.
• Pankowska, K. (1997), Edukacja przez dramę, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.