Współczesna komunikacja, szczególnie internetowa, opiera się na pisaniu. Czy to czaty, posty, blogi, czy zwykłe komentarze na forum – wszędzie wypowiadamy się pisemnie. Jednocześnie okrzyk: – O nie! Tylko nie to! jest najczęstszą reakcją uczniów na zadania ćwiczące tę sprawność. Lekcje każdego języka obcego w szkole zawierają elementy tworzenia różnorakich tekstów – od kilku zdań prezentujących ucznia czy inną osobę, przez streszczenie, ogłoszenie, historyjkę, korespondencję prywatną (zaproszenie, życzenia, kartkę pocztową, list), po formy typowe dla środowiska cyfrowego (wiadomość SMS, e-mail, wpis na blogu, komentarz na czacie/forum) oraz teksty formalne. Ze wszystkich kompetencji kluczowych kształtowanych w szkole pisanie wydaje się być najmniej lubianą. Uczniów zraża do niej już sama konieczność twórczego myślenia wymagającego inwencji i koncentracji, o którą ostatnio coraz trudniej. Nie zachęcają wyzwania leksykalne czy zawiłości gramatyki i ortografii – wiadomo, że na papierze wszystko trwa i nie da o sobie zapomnieć tak łatwo, jak podczas wypowiedzi ustnej. W końcu zniechęca do zadań pisemnych sama ich tematyka, która często wydaje się naszych uczniom zbyt oderwana od rzeczywistości i ich zainteresowań. Co więcej, czasem i my, nauczyciele, ani nie przepadamy za pisaniem, ani nie potrafimy skutecznie go nauczać. Proponuję zatem dziesięć kroków, które pomogą tak zaplanować proces dydaktyczny, by zapewnić uczniom powodzenie w tworzeniu wypowiedzi pisemnych, także w nauczaniu zdalnym.
Typ szkoły: podstawowa (klasy 7 i 8), ponadpodstawowa
Poziom: etap II.1, II.2, III.1.P, III.1.R
Krok 1. Konkretny bodziec, czyli nasz punkt wyjścia
Zacznijmy ciekawie! Niech to będzie stymulujący lub kontrowersyjny obraz, hasło, dialog, a nawet fragment filmu, który wprowadzi klasę w dane zagadnienie, wywoła zaskoczenie, wzbudzi sprzeciw lub przypomni śmieszną sytuację. Pozwólmy uczniom „wejść w temat” przez swobodny opis, spontaniczne opiniowanie lub wspólną dyskusję. Jeśli z różnych przyczyn krępują ich reakcje ustne na forum klasy, spróbujmy wymiany spostrzeżeń w parach albo grupach.
Krok 1. w praktyce: zaczynamy od ciekawego zdjęcia.
Źródło: SimplyRealMoms (bit.ly/2ZH3HjB) [dostęp: 18.02.2021]
Krok 2. Jasny, przydatny cel, czyli główny warunek zaangażowania ucznia i jego wysiłku
W tym punkcie lekcji zapowiadamy, jaką umiejętność chcemy na zajęciach ukształtować i do czego może się ona przydać uczniom. Jeśli piszemy list/życzenia/pocztówkę/wiadomość, miejmy świadomość, że to nie my, nauczyciele, jesteśmy ich jedynym odbiorcą. Pomyślmy, do jakiej konkretnej osoby uczniowie mogliby je wysłać. Można to również zrobić, szczególnie w formie cyfrowej, jako wymianę korespondencji między grupami pracującymi na tym samym poziomie. A jeśli przedmiotem wypowiedzi jest prezentacja siebie lub innej osoby, opis domu, miasta czy historyjka, stwórzmy gazetkę klasową, w której chętni autorzy będą mogli zamieścić swoje prace. Krok 2. w praktyce: po chwili danej uczniom na interpretację obrazka, przedstawiamy im cel lekcji – nauczenie się, jak napisać prywatny list/e-mail do dawno niewidzianej osoby. Konkretyzujemy „na wesoło” korzyści, które może osiągnąć uczeń, angażując się w zadanie:
- Każdy lubi dostawać listy, więc jeśli napiszę, to pewnie dostanę odpowiedź.
- Napiszę o sobie i swoim życiu – wreszcie ktoś poświęci mi trochę czasu, czytając to.
- Po otrzymaniu listu zwrotnego dowiem się, co ciekawego słychać u odbiorcy.
- Nie będę się nudzić na lekcji, bo zajmę się pisaniem, chociaż na razie mi się nie chce.
- Poćwiczę trochę język; może odkryję w sobie talent pisarski…
- Pewnego dnia zabłysnę na egzaminie!
Krok 3. Tekst modelowy, czyli wzór treści i formy
Dzięki przykładowemu, wzorcowemu tekstowi uczeń poznaje niezbędne elementy danej wypowiedzi, ich wzajemne ułożenie, sugerowaną treść oraz oczekiwany stopień bogactwa językowego. Tekstowi powinny towarzyszyć ćwiczenia strukturalne typu: uporządkuj akapity, dopasuj do nich tytuły, z listy czynności wybierz te, które autor tekstu wykonał itp. Krok 3. w praktyce: przyjrzyjmy się przykładowi listu. Jeśli tekst modelowy w podręczniku, z którym pracujemy, nie wydaje nam się odpowiedni, znajdujemy inny przykład wzoru korespondencji, np.: Można też stworzyć własny przykład listu, a następnie wspólnie przyjrzeć się układowi informacji i typowym zwrotom.
Źródło: na podst. Teacher Nuha's English Blog (bit.ly/3dGwSeO) [dostęp: 12.01.2021]
Hi, Julia, I’m not sure you remember me, but we met on holiday in Greece last summer. I’m David, the guy that lived next door to your beach lodge on the isle of Crete. You gave me your address, remember? So I thought that we could get in touch.How are you? It’s been ages since we last met. I hope everything’s going well. What are you doing now? Are you going to school or studying online? I’m starting a new semester soon, online, and it’ll probably be some time before we get back to school and I finally get to see my mates again. It’s really frustrating to spend so much time at home. I’m slowly running out of ideas about how to spend the time well. How do you manage? Could you give me some advice? Or how about we meet online and you tell me all about time management? What do you think? I have some nice pictures of our last summer holiday. Would you like to see them? I could send them to you if you want to. You look really funny in some of them, especially the one I took when you were eating seafood the other night. You must definitely see it! Anyway, I have to finish now – mum’s calling me for dinner and we’re having ‘moussaka’ tonight. Who knows, maybe that’s why I thought about Greece and you? Well, write me back if you feel like it – you’ll find the address on top of the page. Hope to hear from you very soon.
Take care, David
Źródło: iSLCollective (bit.ly/2ZFnZtA) [dostęp: 12.01.2021]
Źródło: ESLBuzz (bit.ly/3dEzk5j) [dostęp: 12.01.2021]
Krok 4. Temat pracy – bliski uczniom i osiągalny językowo
Zadanie powinno być podsumowaniem pracy nad zagadnieniem z ostatnio omawianego działu i koniecznie dotyczyć spraw nieobcych uczniom. Trafny wybór tematu stwarza okazję do pochwalenia się swoimi zainteresowaniami, intelektem, językowymi umiejętnościami, precyzją i bogactwem słownictwa. Dokładnie tłumaczymy, na czym polega ćwiczenie i sprawdzamy, czy polecenie jest zrozumiałe, zadając pytania kontrolne lub prosząc o objaśnienie go przez uczniów własnymi słowami. Krok 4. w praktyce: wprowadzamy w temat zadania, przedstawiając kontekst i polecenia:
Po powrocie z wymiany szkolnej w Irlandii zauważasz wśród swoich rzeczy coś, co nie należy do Ciebie. Chcąc znaleźć właściciela i zwrócić ten przedmiot, piszesz list do koleżanki/kolegi z Irlandii.
- Napisz mu/jej, kim jesteś, przypomnij mu/jej, skąd się znacie;
- Opisz swoje wrażenia z pobytu w Irlandii i podaj powód napisania tego listu;
- Opisz znalezioną rzecz i poproś o pomoc w odszukaniu jej właściciela.
Krok 5. Burza mózgów, czyli koło ratunkowe dla niepewnych
W grupach lub na forum klasy zbieramy skojarzenia, przydatne słownictwo, ciekawe pomysły rozwiązania problemu. To metoda, która świetnie aktywizuje grupę i stymuluje kreatywność. Panuje wtedy zazwyczaj ogólna wesołość wywołana nietuzinkowymi propozycjami oraz przyjazna atmosfera, kiedy grupa czuje, że działa razem, a to pozytywnie nastraja wszystkich do realizacji zadania. Krok 5 w praktyce: na tablicy tradycyjnej lub interaktywnej, a w wersji online w odpowiednim dokumencie. Na platformie Google Classroom tworzymy nowy projekt, w którym następnie otwieramy dokument i udostępniamy uczniom do edycji (opcja: „Uczniowie mogą edytować plik”). Można w nim podczas lekcji w czasie realnym umieszczać, obserwować i porządkować pomysły klasy na słownictwo do wykorzystania (patrz ilustracja na następnej stronie).
Krok 6. Plan, czyli porządkowanie myśli
Choć czasem bardzo chciałoby się już zacząć pisać, uczeń musi poskromić swój strumień świadomości, żeby stworzyć plan działania i uniknąć bałaganu, powtórzeń oraz błądzenia coraz dalej od tematu. To moment na kartkę papieru i pięć minut skupienia. Nawet jeśli notatki okażą się chaotyczne, na tym etapie wszystko da się uporządkować. Tu pojawia się pole do popisu dla sprawnego nauczyciela monitorującego lub kolegi/grupy: sprawdzić, czy roboczy plan jest adekwatny i logiczny oraz skorygować go, jeśli to konieczne. Krok 6 w praktyce: w wersji tradycyjnej – na kartce, by móc skreślać i zmieniać do woli. W wersji online – w dokumencie, którego zawartość możemy monitorować w trakcie pracy. W tym celu każdy uczeń na swoim pulpicie zajęć, korzystając z opcji: „Dodaj zadanie”, otwiera nowy dokument, w którym tylko on i jego nauczyciel mogą wprowadzać zmiany.
Krok 7. Brudnopis, czyli tworzenie i edycja tekstu
Proces twórczy w języku obcym zazwyczaj trwa dłużej i jest bardziej skomplikowany niż w języku ojczystym. Do napisanych przez siebie zdań wraca się niejednokrotnie, zmieniając koncepcję lub poprawiając błędy. Nieliczni są ci, którzy potrafią stworzyć świetną wypowiedź za pierwszym podejściem. Chociaż więc uczniowie chcieliby szybko mieć pisanie za sobą, bądźmy przekonujący – namówmy ich do skreśleń, strzałek i poprawek! Zamaszyste korygowanie tekstu dodaje skrzydeł autorowi, pozwalając nierzadko stworzyć coś wyjątkowego.
Krok 8. Czystopis, czyli techniczna kropka nad i
Jeśli uczniom uda się sporządzić brudnopis wypowiedzi na lekcji, to już odnieśliśmy zwycięstwo i można z czystym sumieniem poprosić o przepisanie dzieła do zeszytu lub na czystą kartkę już w domu. Pracując na dokumencie online, czystopis będziemy mieć gotowy za jednym kliknięciem. Jeżeli praca nie została jednak zakończona podczas zajęć, mamy dwa wyjścia – zaufać uczniom, prosząc ich o samodzielne dokończenie zadania (gdy musimy gnać z materiałem), albo „ukraść” 10–15 minut następnej lekcji. Krok 7 i 8 w praktyce: w klasie – uczniowie kontynuują pracę „na brudno” podczas zajęć, a następnie „na czysto” w zeszycie w domu; w wersji zdalnej – w utworzonym dokumencie online.
Krok 9. Informacja zwrotna, czyli raport sukcesów i punktów do poprawy
Zgodnie z zasadami oceniania kształtującego informacja zwrotna winna wskazać, co uczeń zrobił dobrze, co i jak należałoby poprawić oraz w jakim kierunku powinien się rozwijać. Poprawienie każdej uczniowskiej wypowiedzi to zatem praktyka konieczna, jeśli chcemy, by uczniowie potraktowali poważnie następne zadania na pisanie, które im zaproponujemy. Idealnie byłoby omówić z klasą skorygowane prace już na następnej lekcji, dopóki pamięć i emocje są jeszcze świeże. Jeśli to niemożliwe, zróbmy to najpóźniej w ciągu tygodnia czy dwóch. Technika poprawiania wypowiedzi pisemnej zależy od jej specyfiki, ale każdy tekst powinien zostać przeanalizowany pod kątem treści, formy i zastosowanych środków językowych oraz ich poprawności.Krok 9. w praktyce: Istnieje wiele strategii oceniania prac uczniów: na czerwono (bo tak się przyjęło) lub nie na czerwono (by nie przestraszyć); wskazać wszystkie błędy (by nie wyjść na niekompetentnego) lub nie wskazywać zbyt wielu niedociągnięć (żeby nie zniechęcać) itd. Oznaczając wszystkie wady pracy, z pewnością warto w komentarzu wskazać także dobre jej strony.
Źródło: Dokument w Google Classroom (oprac. własne)
Krok 10. Korekta, czyli spróbuj jeszcze raz
Czasami, szczególnie gdy chodzi o wypowiedź, którą ćwiczymy pod kątem wymagań egzaminacyjnych, uczniowie muszą mieć możliwość ponownego podejścia do zadania, jeśli poprzednia próba zakończyła się niepowodzeniem. I choć sprawdzanie następnych wersji to kolejne godziny analizowania, postarajmy się wygospodarować na to czas. Traktując wysiłki naszych uczniów poważnie, dowartościowujemy ich, a samym sobie sprawimy satysfakcję z efektów dobrze wykonanej pracy. Krok 10. w praktyce: poprawianie pracy pisemnej częściowo zależy od systemu oceniania w danej szkole i w dużym stopniu od nauczyciela. Jeśli wśród piętnastu uczniów w grupie, dwie lub trzy ambitne osoby proszą o możliwość ponownego podejścia do zadania, nie odmawiajmy i pozwólmy im podjąć ten wysiłek (i sobie razem z nimi). Gdyby jednak prac do poprawy było zdecydowanie więcej, należy się zastanowić, który punkt naszej lekcji nie spełnił swojego zadania, dlaczego tak się stało i co można zrobić lepiej następnym razem.
Zakończenie
Przeprowadzenie wszystkich dziesięciu kroków jest możliwe zarówno podczas tradycyjnych lekcji, jak i w nauczaniu online. Wyszukiwanie potrzebnych zdjęć czy modelowych wypowiedzi w zasobach internetu nie stanowi już dla większości nauczycieli problemu, choć z pewnością bywa czasochłonne. Podczas zajęć (np. przez Google Meet) burza mózgów staje się możliwa dzięki edytowalnym dokumentom (na Google Classroom), które uczniowie wspólnie wypełniają swoimi pomysłami „na żywo”. Można też przeprowadzić ją klasycznie tj. ustnie, biorąc na siebie zadanie wpisywania w dokument online uczniowskich propozycji. Fazę tworzenia planu także możemy monitorować, „podglądając” pracę uczniów i wprowadzając poprawki do indywidualnych dokumentów/zadań otwartych dla każdego z nich. A jeśli chodzi o samą wypowiedź, to bieżące korygowanie jej przez ucznia, a potem informacja zwrotna od nauczyciela, są niezwykle łatwe dzięki wykorzystaniu narzędzi edytora tekstu. Naprawdę warto częściej podejmować wyzwanie tworzenia na lekcji wypowiedzi pisemnych w języku obcym, choć wielu uczniów początkowo tak się przed tym broni. Lekcje przeznaczone na pisanie aktywizują każdego, uczą różnych aspektów języka obcego: ortografii, słownictwa, użycia odpowiednich struktur językowych, rozwijają intelekt i kreatywność. W przeciwieństwie do lekcji poświęconych wypowiedziom ustnym, podczas których wielu uczniów pozostaje biernych, zajęcia pisemne angażują wszystkich – nawet introwertykom pozwalają swobodnie wyrazić siebie. Są uczniowie, którzy pragną choć przez chwilę naszej wyłącznej uwagi i z radością pokażą nam owoce swojej pisarskiej pracy nawet wychodzące poza program szkolny. Pracowite lekcje pisania w języku obcym budują u uczniów poczucie własnej wartości, a prace zapisane w zeszytach z czasem stają się pamiątką i rodzajem uczniowskiego portfolio – dowodem na poczynione postępy. Dostałam ostatnio SMS-a od mojej byłej uczennicy, teraz już studentki na dwóch kierunkach językowych: „Dzień dobry, znalazłam przypadkiem zeszyt od francuskiego z pierwszej liceum i przeczytałam parę moich wypowiedzi. Stwierdzam, że naprawdę wiele się nauczyłam przez te ostatnie dwa lata. Dziękuję!”.
BIBLIOGRAFIA
- Scrivener, J. (2011), Learning teaching, 3rd edition, Oxford: Macmillan.
- Sulińska, D. Porównanie umiejętności mówienia i pisania, , [dostęp: 10.01.2021].
